Lwali n wedrar
s ɣur Belɛid At Ɛli
I. Ssebba n tmacahut.
Welleh, a Sidi, ar d tidet: sebɛa u sebɛin n ṣṣellaḥ i yaɣ-d-yezzin dagi di lɛeṛc-agi-nneɣ i
ssneɣ, i yi-d-ttadren, iss i ttgallaɣ di ṣṣbeḥ alamma d tameddit, leɛmeṛ yelli wi iyi-ḥkan
tamacahutt n yiwen deg-sen, neɣ i yi-nnan ula d awal ɣef leḥyat-nsen s tidet! Ma yehwa-yak,
bnadem, mi yeggull: Ḥeq Ccix flani! Iɛedda limin-nni, neɣ yeḥnet: umbeɛd a d-yelhi d
wayen nniḍen: Ur yettnadi ara ɣef leflani-nni d acu-t, neɣ amek iɛac, neɣ amek yemmut: d
Ccix kan u hadak ma kan. Awi-d ayen d-iteddun, ma d ayen iɛeddan, dɣa akken qqaren
waɛṛaben: lli fat mat!
Lhaṣun, ziɣ, ar yekteb d Sidi Ṛebbi ar d-sleɣ i tmacahut akka n yiwen n Ccix, yerna d lwali
ameqran deg idurar-agi-nneɣ yakk, ar d-afeɣ d win ara yi-d-yeḥkun fell-as, ur bniɣ ɣef
yiman-iw.
Lexmis n wedrar-agi, (dɣa s deffir n wedrar), ulamma d tamdint, tmed, selleɣ kan yis-s,
leɛmeṛ tt-kcimeɣ, leɛmeṛ tt-ssineɣ yakk di ddunnit-iw. Aṭas n at tmurt-agi-nneɣ i tt-
yettsewwiqen dɣa d lexmis, ttadren-tt-id kan akka ma yewwi-tt-id wawal.
Nekk, leɛmeṛ sɛiɣ ssebba iss ara tt-issineɣ: tabeɛ mačči ala nekk akka i d-inudan mkul
tamurt, yezger lebḥuṛ, yunag ɣer mkul lberr, di tmurt-is ur yessin ara di lɛeṛc-is akkin. Ula d
lɛeṛc-nni... wissen a Ṛebbi!
Ussan-agi iɛeddan, nniɣ-as: welleh ar d-awḍeɣ ar din ziɣ ad ẓreɣ.
Kkreɣ-d deg wass n laṛebɛa ṣṣbeḥ zik, ṭṭfeɣ abrid. Nniɣ-as ad nnseɣ din axiṛ: akken,
azekka-nni a d-kkreɣ meqqar imi ara yebdu ssuq. Xas ɣef uḍar, lakin ulamma lḥiɣ s leɛqel,
ẓriɣ anda ulac yakk tameddit ad ssiwḍeɣ.
Ṛuḥeɣ. Nekk, ladɣa, tikli ur tt-ttagadeɣ ara: mi ara bduɣ tikli, ɛad i simmal ttserriḥen
iḍarren-iw, ladɣa s lbeɛd. D tannumi. D ayen kan waqila i yi-d-yeqqimen d lfayda deg wayen
xedmeɣ n serbis miliṭir: d aṭas! Leǧwahi uzizwu, yettaɣ-iyi lḥal wwḍeɣ tiɣilla-nni n
wedrar i deg ara s-yejbu bnadem di lǧiha-ya ɣer lǧiha n wakkin. Lakin dɣa akken d imi ttqarib
ad as-ḍilleɣ, yawi-yi Ṛebbi sskadeɣ akka d akessar, lakin, akkin, agemmaḍ i wasif, s ddaw
dɣa talemmast n wedrar, almi i yi-iḍher, a Ṛebbi! Ma d sebɛa leswaq i yɛemṛen ur xeddmen
ara akken s lɣaci! Ulamma yebɛed fell-i d ddeqs, lakin waliɣ: d taddart. Meqqret mačči d
kra. Tṛuḥ akken d taɣezfant: tebda akka cwiṭ di lemqaɛda tama n wasif, s yin ar ttalin
yexxamen-is almi d kra n tqiccurt i wumi tḍall ahat akkin.
Lakin, mi akken tebda ɛeqleɣ taqubbet tḍuref akka cwiṭ, meḥsub d taqernit ɣer da. S akin,...
s akin, tabeɛ, d ayen iss i beddeɣ dehceɣ. yewweḍ-iyi-d si tlemmast n lɣaci-nni ṣṣut n ṭṭbel
am acemma kan. Walakin, ur yettili ara wannect-n n lɛibad di tmeɣra, ya lukan n walbeɛḍ n
lquyyad neɣ n wayen i s-yehwan.
Mi ara ssekdeɣ, taqubbet-nni i wumi zzin sya d sya, am uweṭṭuf mi ara d-yennɣel, lakin,
leɛmeṛ ẓriɣ zzyaṛa neɣ zzerda texdem akken s lɣaci. Ḥeddreɣ dagi ɣur-neɣ i zzyaṛa n tɛacuṛt
ɣur Jeddi Bu ifellaḥen, lakin ayen la ttwaliɣ ass-n, ur as-cfiɣ ara ẓriɣ-t di ddunnit-iw. D ayen
iss i beddeɣ wehmeɣ.
Yettak-d Ṛebbi lmumen i lmumen. Atta tqeḍɛit n lmal d webrid abrid n ukeṛṛus inheṛ-itt-id
yiwen n weqcic. Yaweḍ-d ɣur-i, isellem-d fell-i, rriɣ-as; steqsaɣ-t netta ladɣa lxiṛ yakk
ameqran ara txedmeḍ deg weqcic, lemzeyya d lfeṛḥ ara t-tesfeṛḥeḍ, am wakken yečča seksu d
wudi, d mi ara k-taɣ d abeṛṛani di tmurt-is, testeqsiḍ-t ɣef iberdan neɣ d ayen yakk yessen
din. Lḥaṣun, d ayen jeṛṛbeɣ nekk. Daɣ netta tura... tura...
Tura, mi ɛeddan wussan,
D akken llan lhan:
A wi yufan am wass-agi!...
Daɣ netta tura, acḥal d abrid i... rriɣ akken n lxiṛ deg warrac, steqsayeɣ-ten di lbeṛṛani
ula xas cwiṭ s lekdeb: yiwen d sin lekdubat ɣer wiyaḍ yakk... zzayed nnaqes...
Lḥaṣun, ass-n, yeɛlem Ṛebbi ar s tidet-iw, ula d netta yefṛeḥ. Deg wakken yefṛeḥ, yerra-
tt d urfan, di s yin yerra ttar s tsusmi, la yi-d-yeskad kan, itett seksu d wudi-nni, la yi-d-
yeqqar deg wul-is: a tebra tin akken ara yaru Ṛebbi deg uqerru-w ur ak-tt-mmliɣ d tamsalt
alamma tcedhaḍ-tt!
Yuɣal lḥaṣun yehda-t-id Ṛebbi, ẓriɣ a t-id-yehdu yini-ak:
— Ur tessineḍ ara Ccix Ḥmed-u-Ɛli? ad aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s! Ur tessineḍ ara
taddart-inna i wumi qqaren Tizi n tfilkut?
Segmi i yas-uɣalen wurfan d lḥanna ɣur-i yettu yakk tiɣeṭṭen-is la t-yettṛaǧun, yeḥku-yi-
d s akin.
Ziɣ, d akken tt-cukkeɣ: d taqubbet-nni i d ssebba: taqubbet-nni d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, lwali
yakk ameqran idurar-nni. Tinna d zzerda i yas-uqmen, yerna ɛad ass-n n laṛebɛa d tazwert
kan i d-zzewren yemzuyaṛ i uzekka-nni n lexmis. Ṭṭbel-nni d acḥal n tyugin iḍebbalen d-
ttawin mkul tarbaɛt d ansi d-tekka. Yerna yemla-yi, ma yehwa-yi, ad awḍeɣ ar din a d-zuṛeɣ,
di ssyen ɛument ṭumubilat ar iyi-ssiwḍen d webrid-nniḍen azekka-nni ṣṣbeḥ alamma d
lexmis. Yernu, lxattima, yessenɛet-iyi ula d iberdan iss ara gezmeɣ di s yin, ad leḥqeɣ ɣer
wemkan, ma ɛeṭṭleɣ i lmeɣreb.
Lhaṣun, s deffir n seksu d wudi nni, fkiɣ-as isegra n igeṛṛu. Aqcic yetbeɛ lmal-is.
Nekk ṣubbeɣ. Wissen acimi, d akessar i yi-sseɛyuyen akteṛ. Walakin, diɣen, mkulci d
tannumi.
Mi yeɣli yiṭij, zegreɣ i wasif. Di s yin cwiṭ kan akka usawen bdiɣ kecmeɣ lɣaci.
Ttagadeɣ anekcum ɣer taddart tabeṛṛanit mi ara yili deg wussan-nniḍen kan akka
menwala, i deg ara k-id-sskaden kan kečč weḥd-k. Yettili wanda, xas d abeṛṛani, ur k-ssinent
ara, ad a k-d-qqarent tlawin mṛeḥba! Lɛeslama! Yerna ad ak-ssenɛatent allen-nsent ma d
tizegzawin neɣ d tiberkanin; yettili, - di taddart-nni kan ɣer tin tt-id-isuman - wanda... iyi-
iččebbi Ṛebbi ɛussen-iyi-d yergazen di tɣemmar s lekmal, ma refdeɣ kan allen-iw nekk neɣ
lliɣ imi-w... mebla ma nniɣ-ak!
Lakin, ass-n n zzerda, d ayen nniḍen. Akken tebɣu tili ṭṭbiɛa-s, taddart-nni n Tfilkut, neɣ
isem-is, wwin-tt yemzuyaṛ. Ali tadreḍ, neɣ ṛuḥ akka n wakka, ula wi yak-d-yegren tamawt.
Am izenqan n temdint.
Tabeɛ, taddart, seg wakken tebda d asawen, tettwaɛzel akkin, imi d ixxamen-nni kan n
yemrabḍen at Ḥmed-u-Ɛli i d-iqerben ɣer tqubet. Ma d tagi, dɣa d nettat i d-yezwaren, am
akken ara tqerreɛ i wayen ara iteddun ɣer warraw-is. Dɣa, ixxamen-nni imezwura n
warraw-is imrabḍen at Ḥmed-u-Ɛli fehmeɣ-ten ur bnin ara almi i iqass « larcitik ». Banen,
kkes-iten ffer-iten, d lebṛuǧ-nni ttafeɣ ala di temdinin am Lezzayer neɣ di Fṛansa. Sin
lɛelyat, lakin ttbanen-d am wakken akteṛ i lmend iɛecciwen-nni i ten-id-yettamin. Ladɣa,
segmi d-yewweḍ webrid uṛumi almi d sdat-sen, ṭumubilat ḥebsent ɣer ṭṭerf akken d
azerbabuɛ, s tidet a d-yemmekti bnadem « ilbulbaṛen-nni » n Paris!
Ma yehwa-yak, d aɛeggeḍ-nni kan n lɣaci, lakk ladɣa, d-useɛẓeg n lɣiḍa d ṭṭbel i yi-d-
yesmektayen nekk, dayem, taɛacuṛt ɣur Jeddi Bu ifellaḥen. Sennig webrid kan dɣa, d taqubbet.
Sennig tqubbet, « d tilawin »: d abṛaḥ akken, yezzi-yas wefrag umezzir kan, meḥsub akken
kan ara yettban d lḥed. Tabeɛ, irgazen keččmen teffɣen din: Wa ad yawi taḥbult d lesfenǧ i
yelli-s, wa d afenǧal n lqahwa i yemma-s. Tabeɛ uqmen-asent ula d yiwen deg yemrabḍen-
nni dɣa waqila am ccambiṭ: la yettazzal gar-asent, aqerru-s ɛeryan, aqendur yebges ɣer
nnig tgecrar, tidi tesluččex-it, aɛekkaz deg ufus annect ilat la t-ireffed s igenni, yesmermuɣ
fell-asent ad as-tiniḍ ur d-yettaǧǧa yiwet. Akken yebɣu yexdem, caqlalat d yemceččiwen, d
tukerḍat d imeṭṭawen d ucetki llan kan. Ad iniɣ ulac wi iɛettben deg iqeddacen yakk
yettɛawan din am netta. Almi ula d yiwen n weqcic, annect umeksa-nni n tɣeṭṭen, lakin wagi d
aḥṛaymi: yesɣafel ccambiṭ-nni, yekkat yettɛedday ger temɣarin, yesteɛmil s nneyya-s kan,
ijebbed-d seddaw wecḍaḍ-is tisendyaq n zalamiṭ, yeznuzu-yasent, yettemqellaɛ yid-sent ɣef
ssuma: ɛni... "maṛci nwaṛ" neɣ ala? Lḥaṣun, lḥaṣun... dɣa s ɣur tilawin-nni i d-sliɣ i
kra imeslayen akken, d asefru, yeǧɛel Ṛebbi a d-ḍḥun d nitni yakk meḥsub i d ssebba n
tmacahut-agi... lakin,... almi d-zuṛeɣ taqubbet...
Win ara yebɣun ad izuṛ lwali am winna akken ilaq, yeɛni akken ara yɛeṭṭel s daxel n
tqubbet s yiman-is, ur as-yettextir ara taswiɛt n lketṛa n lɣaci, n leḥriṣ n wass n zzerda.
Lakin, nekk ur d-bniɣ ara.
Iḥun Ṛebbi, afeɣ nnuba n tilawin tɛedda ṣṣbeḥ. Ittṣeḍḥi cwiṭ lemqeddem-nni ibedden ɣer
tewwurt n tqubbet, ula d netta s tɛekkazt-is: ur yettdeggir ara medden akken ara zerben,
lakin yessefham-d lemmer d lebɣi win ikecmen di tewwurt tamezwarut ad iger kan llweɛda-s
ɣer tsenduqt, ad izuṛ iẓekwan n Ccix d Lalla Faṭima, ad yeffeɣ di s yin dɣa si tewwurt tis snat,
ad yeǧǧ amkan i wiyaḍ. Am nekk am medden.
Mi kecmeɣ nnuba-w, tamezwarut kan mmektiɣ-d, - yerna ula d rriḥa, ad as-tiniḍ - asmi
zuṛeɣ taqubbet n Sidi Ɛebderreḥman-agi di Lezzayer. Ziɣ, ula di tmurt-nneɣ ttgerrizen
lecɣal. Tidet i Ṛebbi, yefṛeḥ cwiṭ nnif-iw. A bnadem, tamurt-ik d tamurt-ik: di kra n wayen
yebɣun yili, a k-iɣeẓẓ wul-ik mi ara tafeḍ ifent-tt tmura-nniḍen. Ass-n daɣ netta, ula i
yiniɣ,... neɣ ula d akken”nniɣ”. Ufiɣ ar almi d lemɛellmin, at ṣṣenɛa s tidet, i yessnen ad ḍebɛen,
s lbenna, ayen la ttwalint wallen-iw. Ihi, rniɣ nniɣ deg wul-iw, imi yettban ṭṭabeɛ,
lemɛellmin-nni ur ttilin ala di Lezzayer, neɣ ahat n Tunes, neɣ ma yefka Ṛebbi yakk n
Lmeṛṛuk!
Mačči d lketṛa n tbeḥnaq, d tlellucin, d tǧenǧunin, i ɣer tettili lmeɛna. D lxetyar-nsent,
yerna ma d lebɣi, cwiṭ, lakk, ladɣa, d wakken ara ṭṭfent amkan ilaqen.
Yerna waqila, tettuɣal cwiṭ ula ɣer yedrimen. Lezwaq-nni n lḥiḍ, ɣef yiwen n ṣṣenf,
yettberriq, ɛeqleɣ-t iṛuḥ-d seg wanda yebɛed. Yerna, si lqed n wergaz d akessar, yezzi-d
yakk, yenteḍ, ugertil. Ula d win, mačči n dagi. Tafat tekka-d seg yiwen n useɛlaq n ssǧaǧ iṛuḥ-
d si tlemmast n ssqef almi dɣa d sennig iḍarren n Ccix ɣef leḥsab usenduq yulin ɣef uẓekka-
s. Aseɛlaq-nni n sseǧaǧ, mi d-ifukk, d ahrawan, ad yesɛu deg ukessar d asawen tlatin neɣ d
akteṛ n tjeɛbubin i tcemmaɛin, lakin ceɛlent kan deg-s ma d xemsa neɣ d setta. Lakin, deg
wakken yettemceɛɛal yakk, beṛka-t.
Asenduq n Ccix, s lqed n wergaz diɣen s leɛli, deg uqerru s iḍarren, tdel-it s lekmal rrda. D
rrda-nni yakk waqila i ɣer tettili, yerna, ula d nettat,... ɣer yedrimen. Deg-s mkul ṣṣenf d
nnwul, lakin ula d nitni s lmizan, mačči d axaluḍ.
Mi greɣ lweɛda-w ɣer tsenduqt, ɣef lḥiḍ d-iqublen iḍarren-is, ṭṭfeɣ-d acḍaḍ, ssudneɣ-t, d
leḥrir d aḥercawan; zur, ẓẓay. Ur ssineɣ ara d acu i wumi qqaren « luber »: wissen ma ur yelli
deg-s, neɣ amek akken?
Di ssqef diɣ-n, zzint-d i useɛlaq kra n tmellalin n nnɛem, annect uqerru n bnadem, rennunt
i uberreq. Lḥaṣun, ɛellqent ɣef leḥyuḍ ṛebɛa neɣ d xemsa telwaḥin s lemrawat, ketben s
ddheb, s taɛṛabt: ɛerḍeɣ a d-sneṭqeɣ, ula d yiwen n lxeṭ, ggummaɣ: weɛṛit. Sin yemdanen
zwaren s dat-i: yiwen yenna-yas i wayeḍ: wwin-tt-id seg wexxam n Ṛebbi.
Di s yin, yenna-yas diɣen: Atan ɣer-k uẓekka n Lalla Faṭima. Nettat, tesḥaṛṛem ur as-
ttuqamen ara asenduq.
Dɣa, ula d akken, icebbeḥ-it rrxem-nni yakk iss i yexdem: usu s lekmal d wefrag s-yezzin
ala rrxem d amellal. Ula d ccahed, d tablaṭ n rrxem, tekteb diɣen s taɛṛabt.
Si lǧiha-yagi ɣer tewwurt tis snat, ḍehrent-iyi snat n temɣarin, ɛni s tuffra n lemqeddem,
qqiment ɣer usenduq n Ccix. Yiwet teṭṭef di rrda, tetthuzzu aqerru-s di s dat ɣer deffir,
tecbecbuc tdeɛɛu; tayeḍ, teḍher-iyi tḍumm-d akka cwiṭ n uɣebbar ɣef llajuṛ n lqaɛa, tuqem-it
di twemmust, tcudd-itt, terra-tt s iciwi-s.
Yiwet n lḥaǧa kan i walaɣ di teɣmert, ajgagal-is yettṛuḥ akka n wakka, yesṭekṭik, ur fhimeɣ
ara ma tettekki deg wayen xedmen din s ṭṭabeɛ lemɛellmin, neɣ d lemqeddmin-nni kan i tt-
yernan s ɣur-sen: yiwet n ssaɛa-nni tameqrant tebḍed si lqaɛa, ula d tin s lqed n wergaz neɣ
akteṛ cwiṭ ɣer daxel n lemri yetteɛluluq wejgagal-nni, iḥeşşeb: tak, tak, tak, tak!
Nniɣ-as win ara d-iṛuḥen ɣer din ad izuṛ s leɛqel-is, ad iweḥḥed, ulayɣer isell neɣ iwali
lweqt la yleḥḥu? Wissen?...
Lḥaṣun, ayen ur yezmir ara bnadem a t-id-yini dagi, dɣa d ayen yakk yesɛan llmeɛna; d
mi ara yili din, d mi ara twali tiṭ: d tadukli-nni n temsal, d wemtitel ta ɣer ta; ad iniɣ ula d
rriḥa, d tafat, d tsusmi neɣ d asbecbec, d-usettektek n ssaɛa: ternuḍ, lxattima, Ccix.
Deg uẓekka-s, seddaw tmurt, yerka d leqrun ayagi. Lakin a t-tettwaliḍ, s ufella usenduq-is,
yeḍleq s tɣuzi-s am win yemmuten. Deg iḍarren almi d aqerru tdel-it rrda. Iɣumm wudem-
is, lakin d iḍes i yeṭṭes; yeqqen allen-is, yecbek ifassen-is ɣef yedmaren-is. D nnefs kan i
ulac: yeṭṭes iḍes-nni n win yemmuten.
Mi d-ffɣeɣ d timendeffirt rniɣ ssudneɣ tanebḍaṭ n rrxem n tewwurt-nni tis snat, qelbeɣ-d
afeɣ-d iman-iw uɣaleɣ-d ɣer tmeɣra-nni n ṭṭbel d lɣiḍa, d iqahwaǧiyen-nni yakk n leswaq la
yettemsawalen sya d sya. Di teswiɛin-nni i yas-qqareɣ: Ad ak-yeɛfu Ṛebbi a Niku! (Niku d
amezwaru yakk d-yesnulfan dexxan): ad awḍen ifassen-iw lǧib, a d-ddmen igeṛṛu, a t-
ceɛleɣ, ad jebdeɣ deg-s am aɛṛab-nni ara yafen aman di sseḥṛa... s akin, a d-ɛiwdent wallen-iw
tullya. A wi iẓran anda tella tqubbet-is!
Di s yin, ɛezmeɣ ad ṣubbeɣ ɣer webrid ad bduɣ ad nadiɣ albeɛḍ n lmumnin ara iyi-srekben
s yin ɣer lexmis almi sliɣ i terbaɛt n tlawin la ttdekkirent akka deg webṛaḥ-nsent, lakin di tid
iḍurfen cwiṭ ɣer wezniq yulin ɣer taddart.
Nekk, usan-nni, a tettafeḍ yakk leǧyub-iw ččuṛen d lekwaɣeḍ ketben, ama dɣa d isefra,
ama d timucuha, ama ula n wayen i yi-d-yeqqar uqerru-w. Cwiṭ, ma yehwa-yak, s rreɣba-nni
sɛiɣ ɣer teqbaylit: akken kan bdiɣ ḥeffḍeɣ a tt-ketbeɣ qqareɣ-tt. Daɣ netta, anda ufiɣ neɣ
sliɣ i usefru, leqḍeɣ d llqeḍ, am win ara yettarran ɣer tkufit. Ẓriɣ deg wannect-n ulac lxezna
am tulawin.
Uliɣ cwiṭ deg wezniq-nni. Tabeɛ ɛumen yemdanen nniḍen: mačči ala nekk. Qerrbeɣ ɣer
wid ibedden fkan ameẓẓuɣ-nsen ɣer txuniyin-nni yettdekkiṛen. Di teswiɛin am tidak, ẓrant
tezzin-asent yemzuyaṛ, d irgazen d tilawin, ssmeḥsisen-asent; daɣ netta, ttwenniɛent
lecɣal.
Ula d tid gerrzent tarbaɛt ad ilint di tnac neɣ d akteṛ. Ferqent ɣef sin leṣfuf. Teḍher-iyi, di
ṣṣef-nni i d-izerrɛen, tin deg-sent i yasent-yettaken isefra, sibda d-yettarra kan tiririt ṣṣef-
nni wis sin. Yewwi-yi-d Ṛebbi ula d taɣect-nni ttɣennint, - leɛmeṛ i yas-sliɣ teɛǧeb-iyi - d tin
akken yessefruyen i yasent-yemmalen yakk i tiyaḍ akken ara tt-ḍebɛent.
Mkulci diɣen d tannumi. Walaɣ-tt tseffeḍ kan i wudem-is, tesbuḥruy s tmeḥremt, mi ara
testeɛfuy, tiyaḍ la d-ttarrant, theddeṛ ula s wecmumeḥ i texṣimin-is alamma d nnuba-nsent.
Yerna, lḥaṣun, tesɛa ara tini.
Mi yasent-d-ṭaxxreɣ, ṛwiɣ, ǧǧiɣ-tt-in mazal kan d nettat i yettaken asefru.
Ṣubbeɣ-d s yin almi d yiwet n tmeɣrust dɣa akka tama n tqubbet, qqimeɣ senndeɣ ɣer-s.
Ssawleɣ-as i uqahwaǧi, yewwi-yi-d lqahwa. Kkseɣ-d lkaɣeḍ, nniɣ-as ma yella kra smenɛeɣ
deg isefra-nni yakk i wumi d-sliɣ. Nek, ladɣa, ɣur-i aqerru... i ccfawat... d ayen kan! Awal ur
ktibeɣ ara, xas ma nniɣ-as kan bqa ɛla xiṛ!
D nekk i yluɛan Sliman d amezwaru. Ɣer meyya lumayeṛ fehmeɣ-t n taddart-nni.
Taneggarut yakk, d aqummec-nni kan yeqqummec ula d netta ɣer tmeɣrust, tagelzimt
yeṭṭef-itt seg uzzal; abeṛnus ulac, am win kan ara yewwten ad iɛeddi, si tmazirt s axxam.
Isem-is n tidet, ur t-ɛuhdeɣ ara ur t-mmliɣ... imi d nekk s yiman-iw ur t-ssineɣ ara ar ass-a.
Tabeɛ, ur yewwi ur yerri i tmacahut.
Teḍher-iyi terbaɛt n yelmeẓyen ffɣen-d seg wexxam n yemrabḍen n Ccix. Di ṛebɛa neɣ d
xemsa yid-sen, teddun ad rekben deg yiwen deg iṭaksiyen-nni iḥebsen deg webrid.
Llebsa n iṛumyen tettwaɛqal ma d tin akken yettnuzun kan « ukazyun » di ṛṛeḥbat n
leswaq, neɣ ma d tin yettwaxedmen i bab-is s lqiss ɣur bab n ṣṣenɛa. Tlata neɣ ṛebɛa deg
warrac-nni n yemrabḍen, iqerra-nsen ɛeryan, acebbub yemceḍ di tnaṣfa lakin yexreb, iban
mačči d zzux: d tannumi; ula d « ikustimen » llsan, i deg ur d-ccqin ara, d tin i d llebsa-nsen
n lferḍ n mkul ass, yerna segmi tteklen almi xtaren ula d ṣṣaneɛ i yasen-ten-ixaḍen.
Ad sɛun di ɛecrin ar xemsa u ɛecrin sna ɣer win meqqren deg-sen. Ula di ṣṣifa-nsen, am
akken a tiniḍ d inebgawen kan i d-usan s axxam-nsen. Uṛǧan almi yuli d amezwaru, win
deg-sen yelsan ibeṛnas, iban iɣleb-iten, rnan rekben nitni, aṭaksi yeqleɛ.
Neṭqeɣ ɣer Sliman, steqsaɣ-t:
— A d-yelfu dɣa n warraw-agi n Ccix?
Ihuzz kan aqerru-s, yin-ak:
— lh!
Fehmeɣ-t deg wid ur nḥemmel ara ad sṭuqqten ameslay. Wammag nniqal ḍemɛeɣ ma
yella kra d-wwiɣ s ɣur-s.
Uɣaleɣ almi d leqwaɣeḍ-nni: dɣa d nitni i yi-d-yessasen tamacahut.
Taswiɛt, yuẓa-d ɣur-i, yessers tagelzimt, am win ara yebɣun a d-yesked ɣer lektiba-w,
yin-ak:
— Walaɣ-k si sgellin... i la tesmeḥsiseḍ i txuniyin... tkettbeḍ! Ɛni d ayen ttdekkirent neɣ...
Ula d nekk huzzeɣ kan aqerru-w, nniɣ-as
— A yih!
Ẓriɣ-t di s yin akkin d ayen, ur iyi-ttensar ara. Yin-ak:
— Ihi, s taɛṛabt? Nniɣ-as:
— Ala! Yin-ak:
— Ihi, s tṛumit? Nniɣ-as:
— Ala!
Lakin, segmi t-fehmeɣ icukk ɛni ttkellixeɣ yis-s, stebɛeɣ-as:
— S teqbaylit!
Netta iwala-yi s tidet-iw, nekk walaɣ-t ur yessin d lmaḍi ula d lexṭut, segmi ur d-yemmiɣ
ara ɣer wid-iw. Dɣa... d netta kan i ɣef ttnadiɣ! Ddmeɣ-d yiwet di sebɛa u sebɛin n tewriqin-
nni ttawiɣ yid-i: mebla cekk, ar d-ḍḥan d isefra-w nekk, uqerru-w. Lakin, yiwen n lekteb ɣer
wiyaḍ yakk... zzayed nnaqes! Nniɣ-as:
— Sell-asen-d i wigi, n Ssi Muḥ-u-Mḥend!... Akken d imi yas-fukkeɣ, yin-ak:
— Ad ak-yeɛfu Ṛebbi!
Nekk, d ayen i ḥwaǧeɣ. Rniɣ lxattima, akken ara t-ssimneɣ d lmaḍi, ɣriɣ-as yiwen n usefru n
yimiren kan:
A Ccix-iw, di leɛnaya-k,
A Ḥmed-u-Ɛli, ay izem,
Tnefɛeḍ-aɣ s lbaṛaka-k,
Teɛfuḍ-aɣ ma d ayen nexdem...
Segmi d-yeḍḥa yessen-it axiṛ-iw, ur i-yunif ara ad as-d-kemmleɣ. Lakin,... sibda ttṛaǧuɣ
ara d-yini, ziɣ netta a leɛqel-is ar yuɣ abrid nniḍen. La yeskad kan s ifurkan-nni n tmeɣrust,
yettɛawad weḥd-s weḥd-s: Tnefɛeḍ-aɣ s lbaṛaka-k... tnefɛeḍ-aɣ s lbaṛaka-k; teɛfuḍ-aɣ... Nekk
sskadeɣ deg-s: ur iyi-iɣllib ara di leɛmeṛ: ma... kkseɣ-as tamart-nni ur iseṭṭel ara, d liḥala-nni
yakk n ufellaḥ, mazal ur iyi-ilaq ara ad as-iniɣ « dda ».
Iban wudem-is n win yeffɣen, yunagen, inudan timura. Ur yeɣri ara, lakin yeɣra ddunnit.
Yelḥa, iwala deg-s. Yesla, ijeṛṛeb, yerra s ul-is. Netta, d tin i d leqraya; ayen nniḍen d lektiba
ɣef lkaɣeḍ, am win iṣenɛen adrar di tewriqt. Tabeɛ, lḥaṣun, d ayen d-ḥefḍeɣ s ɣur-s ass-n,
asmi i yi-d-yewwi tamacahut.
Yuɣal yezzi-d ɣur-i, yin-ak:
— Kečč, fehmeɣ-k mačči n dagi. Ẓriɣ yiwen-nneɣ yakk, lakin... ur yeɛdil ara. Mačči d ɛecṛa
neɣ d ɛecrin n at taddart-agi-nneɣ i d wi ɛedleɣ, i d wi heddṛeɣ; lakin, nettaweḍ ar tamsalt n
Ccix, am wakken nekkat netɛedda-yas. Nessen-it kan d lwali n wedrar-nneɣ; arraw-is ass-agi
ur aɣ-d-itekk seg-sen ala lxiṛ. D s yin akkin, a bnadem, ma d lebɣi, ader-it-id kan am kečč am
medden. D acu ara k-yawin a tnadiḍ, d lemtel, ansi d-yekka, d acu i d taqsiṭ-is, amek dihin
amek dagi?
Nniɣ-as:
— D tidet. Tabeɛ, akken tenniḍ, yiwen-nneɣ yakk. Ad ak-ggalleɣ, a nekk s yiman-iw, di
tmurt-inna-nneɣ... Yin-ak:
— Ma tessneḍ leḥyat ula n yiwen di lawleyya iss i tettgallaḍ? Ẓriɣ: ma yehwa-yak, ula d
nekk, cwiṭ dɣa seg wakken k-walaɣ... ur tettxalafeḍ ara wiyaḍ, i bɣiɣ ad ak-ḥkuɣ ɣef Ccix
Ḥmed-u-Ɛli yagi-nneɣ. Yerna, aṭas aṭas, tidet i Ṛebbi, imi la teqqareḍ tkettbeḍ s teqbaylit,
tketbeḍ isefra ttawin fell-as... ih, isefra-s... Ladɣa, mi ara s-qqaren: Tnefɛeḍ-aɣ s lbaṛaka-k,
teɛfuḍ-aɣ ma d ayen nexdem... Ih! Lḥaṣun... teẓriḍ?...
Walaɣ-t diɣen iɛawed-as amkan i tgelzimt-nni-ines, iqeɛɛed-itt akken ur tettembiwil ara
d lmaḍi, igerrez tiɣimit-is netta, dɣa ula d nekk yeɛna ufus-iw... taqubbet n Niku, ddmeɣ-d
« yiwen », mekkneɣ-as, yeddem ula d netta yiwen: fkiɣ-as yecɛel; ceɛleɣ; yin-ak:
— Mi ara mlilen sin ur nemyussan ara d lmaḍi, qqimen i lhedṛa, ẓran ad mfaraqen deg
wass-n, ad iniɣ yettili gar-asen nnṣib n tidet. Nekk, lḥaṣun ad ak-iniɣ: kra n win ara
yheddṛen, - yerna a d-yelfu ula d win ara ykettben - almi di ddehn-is a tettwaɣellet tmeslayt-
nni-ines. Win ara k-yinin iheddeṛ kan, neɣ iketteb kan i yiman-is, ihi tili dɣa ulayɣer yakk
yessembiwel imi-s neɣ afus-is. Daɣ netta, ad ak-skiddbeɣ ma nniɣ-ak... ɣur-k anda
tetɛawadeḍ ayagi ara k-iniɣ ɣef Ccix, ɣur-k a t-teḥkuḍ, ɣur-k dihin, ɣur-k dagi. Ala! D
lekdeb, ma nniɣ-ak-t. Lxattima, ihi ɛad, imi... tettwaktab teqbaylit, i yi-d-yenna ddehn-iw,
ahat... ahat... Yerna lḥaṣun, niɣ nekk ula d isem-iw ulayɣer t-tissineḍ. Awi-d kan ma yella
kra... uɣellet! S akin, kečč a mmi-s n tmurt, ḍebber aqerru-k! Tegra-d deg wayen ara k-d-
ḥkuɣ, ma d ayen yellan neɣ... zeggdeɣ, neɣ sneɣseɣ... tfehmeḍ ur aɣ-yecrik wara n ssuq: ma
yehwa-yak yakk, ǧeɛl-it d albeɛḍ n tmucuha-nni n walef lila u lila, di s yin tṛuḥeḍ ɣer tmurt-
nwen, nekk s axxam-iw... Niɣ akka?...
D tazwert-nni i d-yezwer akken yakk « i tmacahut-is », akken yenna, iss i nekk simmal
tmenniɣ ad iyi-tt-id-yawi. Di tezwert-nni i t-walaɣ d acu n bnadem deg-s, d acu i d leɛqel-is,
almi ufiɣ ilaq-iyi ad issineɣ ssuma n wayen yakk ara yi-d-yini di s yin d asawen. Yerna, ladɣa,
deg wakken yekkat akken ara yessirxes awal-is netta s yiman-is, i simmal nekk yettnernay
ɣur-i.
Yin-ak:
— Teẓriḍ imrabḍen-nni iṛuḥen sgellin deg uṭaksi? D leqraya i qqaren, di Lezzayer neɣ
wissen anda, ffɣen-d yakk, neɣ a d-ffɣen, wa d « bugaṭu », wa d ṭṭbib, wa d « ajenyur ». Ala
ameqran-nni deg-sen i d lqayed-nneɣ dɣa. Ala amecṭuḥ yakk deg-sen, yeḥbes yakk deg
wexxam, dɣa lechuṛ-agi kan ineggura, la k-qqaren si tura yebda iheddeṛ! Yenhewwal cwiṭ
leɛqel-is: am wakken ɛni d netta ara yeṭṭfen amkan n jedd-nsen, Ccix. Wissen?... D acu kan,
jedd-agi-nsen dɣa, Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ur yeẓri ḥed ma d meyya neɣ d mitin neɣ telt meyyat
ssna ayagi deg yemmut. Nekk s yiman-iw ufiɣ-d baba, - ad as-yeɛfu Ṛebbi! - yin-iyi kan:
Ccix? N zik,... zik... zik!... Baba, s yiman-is... Lḥaṣun, jedd iḥekku i jedd, d aya! Daɣ netta,
zemreɣ ad ak-iniɣ ar deg warrac-agi n yemrabḍen s yiman-nsen, ur walaɣ ad yili win a s-d-
yerran s lexbaṛ s tidet...
D ayen iss i, nekk s yiman-iw, akken ara k-iban, amek d-wwiɣ s lexbaṛ, ilaq-iyi... d
tamacahut uqbel tamacahut...
Deg yemrabḍen-agi nniḍen iwsawen di taddart, at Ssi Belqasem, yella, leɛwam-agi
iɛeddan, yiwen deg-sen, Ssi Ccrif, nemxalaḍ nekk yid-s, ma yehwa-yak nemḥabab am
atmaten. Ladɣa, nesɛedda nekk yid-s kra n teswiɛt akka di Fṛansa, nemyexdam lxiṛ, yerna,
lḥaṣun, yufa-yi di kra n temsalt akken n ddiq, almi, taneggarut, asmi d-nuɣal nemlal di
tmurt ad iniɣ iǧɛel-iyi lxiṛ leɛmum-agi-ines. Tabeɛ d leɛmum-is-agi yakk i d wi yebḍa i d
ssebba-s almi ass-agi i deg nella mazal-it kan netta di Fṛansa, ur ẓriɣ yemmut neɣ yedder...
Yiwen n was, ɛni yettnadi di leqwaɣeḍ-nni yakk iqdimen n wexxam-nsen, la d-ijebbed deg
walbeɛḍ n isendyaq neɣ n tkufatin, almi yufa kra n ttaftart akken d timcerregt yakk, ladɣa
yessenɛet-iyi-tt. Dɣa ifukk-itt kan s leqraya... S akin, tfehmeḍ ayen yufa deg-s i yi-d-yeḥka,
ara k-d-ɛiwdeɣ tura nekk.
D acu kan, tattafttart-nni ar tettwakteb s ufus n yiwen di lejdud-is, isem-is dɣa Ssi
Belqasem, yellan d netta i d Ccix n lǧameɛ n taddart n Tizi n tfilkut-agi asmi tt-id-yekcem
ass amezwaru yakk Ccix Ḥmed-u-Ɛli yagi.
Lakin, d acu iss ara tt-yamen bnadem tettafttart-nni, d Ssi Belqasem-nni i tt-iketben,
iḥekku-d ɣef yiman-is, yettqirri-d d aqirri ɣef kra n temsal akken iss i nniqal ur mseɛdalen
ara netta d lwali n wedrar.
Lḥaṣun, ɛni yuɣal Ssi Belqasem-nni almi yas-d-yerra s lexbaṛ i Ccix, neɣ ahat, ɣer
tneggarut, mxalaḍen d lmaḍi: S akin, uqbel ad yemmet d netta, s dat n Ccix, yeṭṭef yekteb yakk
ayen yeẓra.
Daɣ netta tura nekk, belḥaṛa kan ad ak-tt-id-ɛiwdeɣ ɣef leḥsab n wakken i yas-fehmeɣ,
yerna s tmeslayt-agi-inu kan, ara d-yeḍḥun telha neɣ d iri-tt. Wammag ɣef wayen yellan d
lecɣal akken ḍran ẓriɣ awi-d ma ɛawdeɣ-ten-id akken ttwaketben.
Ihi tura ula d nekk, ulayɣer yakk d-ɛiwdeɣ: ad as-anfeɣ kan i Sliman a d-yehdeṛ d netta,
dinna, ɣer tmeɣrust-nni.
II. Bu Leɣṭuṭ. Deg uzaɣar.
Daɣ netta yuɣal, di tɣimit, isenned d asenned, yin-ak:
Mačči dɣa « Bu Leɣṭuṭ » i d isem-is s tidet. Netta... n At... flan: ttuɣ amek akken.
Asmi i d-ilul, baba-s d-yemma-s gan-as Ḥmed, lakin ula d Ḥmed-nni yuɣal yettwakkes-as:
yeqqim-as-d kan yisem-nni i yas-gan d arrac ass amezwaru: nniqal ussan imezwura
ssawalen-as bu ileɣṭuṭen; di seg-s ɣer da, uɣalen gezzmen deg wawal, qqaren-as kan bu
Leɣṭuṭ.
Walakin, yuklal isem-is. Argaz, asmi akka yewweḍ ur yeẓri bnadem ma tlatin neɣ ṛebɛin
sna di leɛmeṛ, neɣ wissen akteṛ neɣ aqell. Argaz, ulamma yewweḍ annect n wejgu di lqed, almi
ad as-tiniḍ ẓẓuẓẓint-tt tuyat-is, iberru-yasent kan ɣer lqaɛa, mazal-it kan iberru i ileɣṭuṭen-
is, yezzuɣur icuḍaḍ-is di lqaɛa am asmi yella d aqcic amecṭuḥ, mazal-it kan d lebda yessurug
ileddayen d wexlul alamma yedhec bnadem ansi i yas-d-itekk wannect-n n imetman. S akin,
annect-nni yakk yettuɣal s abruɛ n uqendur-is iss i iseffeḍ imi-s d wanzaren-is. Daɣ netta,
aqendur-nni-ines a t-tɛeqleḍ acḥal i deg t-yelsa, ma temn yyam neɣ d xemseṭṭac neɣ d aggur,
ala s leḥsab n wakken yɣurres.
Ma yella wi yas-yennan: A Bu Leɣṭuṭ, aqendur-ik yumes! Netta ad as-yini: Ih! ih! d tidet
waqila: a iḥem waldi-k a dda flan! Iḥem waldi-k! Tameddit-agi a t-ssirdeɣ... Iḥem waldi-k!
Medden yakk, yeqqar-asen « dda », ama d win t-iɣelben ama d win yeɣleb netta, ya lukan
d tizya n mmi-s. Ayen ixuṣṣ di tḥeṛci neɣ d takayin ɣef yiman-is, yettarra-t di leḥdaqa d yiles
aẓidan: mselxiṛ, a dda flan! Lɛeslama a dda flan!
Ma yufa ula d aqcic yeqqim, iɛeddi fell-as meyya iberdan, i meyya iberdan ad as-yini: A
salam u ɛlikum! Imi-s mačči ad yeɛyu; lakin, ahat dɣa imi d ayen kan i d tameslayt i t-id-
yettṣaḥayen ger yemdanen ass kamel.
Mačči d tamusni ara d-yelfu ur yessin ara akken ara d-yehdeṛ am netta am medden,
walakin ur iǧeɛɛel ara bnadem yiwen am netta ad yissin i tmeẓyant d tmeqrant, neɣ ad
yenṭeq s lɛaqel d lmeɛqul, ala di ddra n ṣṣifa-s d lqed-nni-ines n « umextaf », - akken a s-
qqaren - d ileddayen d ileɣṭuṭen-nni yakk, ur ẓriɣ amek akken iss i lḥaṣun, mi ara t-twaliḍ, ad
as-tiniḍ: Wagi ur ttkaleɣ ara fell-as ula d tayaẓiṭ ad iyi-tt-yeks! Di ddra n ṣṣifa-s kan!
Netta, ladɣa, ɣer teɣzi-nni-ines iss i kra n wayen ara yels yettiwzil fell-as. Yerna-yas Sidi
Ṛebbi aqemmuc annect n tejmaɛt. Segmi wezzil ucenfir-is ufella, neɣ d uglan-is i ymeqqren
bezzaf, reffden-t, ṭṭaharen-d ifenɣaren-is d lebda, am wid n uɛewdiw mi ara yelli imi-s: d
lebda ad as-tiniḍ yettaḍṣa, yerna tabeɛ dɣa ula d netta ulac taswiɛt ur yettaḍṣa ara.
Ama d iṭij ama d ageffur, ama d azɣal ama d asemmiḍ, Bu Leɣṭuṭ baqi yefṛeḥ, baqi
yettaḍṣa.
A ternuḍ, - d leɛǧayeb a lexliqat n Sidi Ṛebbi! - win ara yilin ur t-yessin ara iwali-t akken
annect-ilat, s uqemmuc-is annect n win n welɣem, ad yeǧɛel lemmer a d-yenṭeq ad rgagin
leḥyuḍ di taɣect-is, a netta, yuɣ lḥal lḥelq-is d arqaq, d uzɛiq, am win n teqcict-nni
tamecṭuḥt. Mi ara yzad, mi ara yeḥreṣ iman-is, yettɛeggiḍ, a Ṛebbi ma yecba tiwuɣa-nni
n uyaẓiḍ ara yeṭṭef bnadem i tmezla. Daɣ netta, ma yettsuɣu di lqern n taddart, kečč a bnadem
di lqern nniḍen, a tɛeqleḍ d Bu Leɣṭuṭ ayen yuɣ kra.
Netta, ladɣa, yezga yettaɣ-it kra. Xas ur itebbi ur iɣeẓẓ, xas lemmer d lebɣi-s netta tamurt
yakk ur tḥebbes ara di teḍṣa, walakin, dɣa seg wakken kra n wanda yella lhem, kra n wanda
yella wemcum, a t-id-yessegri deg uqerru-s. Winna, d ayen iḍehren, d netta i ymeshulen.
Yettwaḥqar, yettwargam, yettwwat, ɣur kra n win akken yeẓran iman-is ala netta i wumi
yezmer. Taddart n Tgemmunt s lekmal di lqern almi d lqern, s wergaz s tmeṭṭut, s weqcic s
teqcict, akken llan, ssnen-t, ẓran-t, xas akken annect n ujebbad, ula d tayaẓiṭ ur as-yezmir ara
neɣ, lḥaṣun, ur yesɛi ara n wul iss ara s-yexdem kra.
Daɣ netta, almi ula d arrac, win yekkren deg-sen yini-as: Susem, neɣ a k-wwteɣ! Netta,
s akin, ad yesneḥniḥ kan ad yettḥellil: Ala! A dda flan! Ala, ttxilek, neɣ ma ulac ad as-cetkiɣ i
baba-k! Tameddit, mi yemlal d baba-s n weqcic, ad as-yini: Ahya a dda flan, di « leɛnaya-
k », ḥkem mmi-k, yebɣa ad iyi-iwwet! Iḥem waldi-k a dda flan!
D tiḥerci i deg ixuṣṣ? Wissen d acu i d tiḥerci? Ma d win yekkaten, yeččebbib i medden,
yettaweḍ, neɣ d win yettakren, yeskiddib, ixeddeɛ?
Bu Leɣṭuṭ, ur yeḥṛic ara, ur yeḥṛic ara d lmaḍi; neɣ ma ulac, ma d win kan itebɛen aɣrum-
is, ixeddem, iɛac am netta am medden, ma d akka kan, ihi, Bu Leɣṭuṭ ur yelli wi t-ixuṣṣen. Ur
yeslib, ur yeɛɛuggen: ur tesɛiḍ i yxeṣren ama di leɛqel-is ama di lefhama-s. Ayen ssnen,
ayen ttwalin lɛibad, yessen-it, yettwali-t.
Yegra-d di lecɣal, di ṣṣnayeɛ n temsal-nni yakk d-yettnulfuyen di leɛwam ineggura,
i wumi d-wwin s lexbaṛ imeẓyanen yettinigen ɣer mkul taddart, netta ur ten-yessin ara, ur
asen-ifehhem ara imi kan leɛmeṛ yeffiɣ ula di taddart-nsen kan ɣer beṛṛa.
Deg wass mi d-yekker almi d asmi akka d argaz ameqran, ma tenniḍ-as: Anwa i d lqern n
ddunnit? Ad ak-yini kan: d adrar-nni i deg d-icerreq yiṭij lakk d win i ɣer iɣelli. D ayen iss i
daɣ netta tettṣaḥ-it-id kan tsusmi.
Wamma lukan d tid yakk ixuleḍ netta di ddunnit-is, lukan, d lemtel, d uccen, amek
yettaker lmal, neɣ d amaɛiz amek t-yekkat bu ferda, neɣ, lḥaṣun, anwa asigna iss ara d-yeɣli
ugeffur, lukan d tigi yakk i d wi yemɛacaṛ si temẓi-s, tili ur yelli wi ara yagad, ama di tmusni
ama di lhedṛa.
Walakin, segmi timeqlellac-agi yakk ur sɛint ara lmeɛna, ijmeɛ-itent kan i yiman-is,
s akin, itelli kan arquqen-is, yesmeḥsis, neɣ yettneḥniḥ mi ara ysell i walbeɛḍ imeslayen
i wumi ur yefhim ma d leɛǧeb neɣ d acu.
Neɣ, ma yella wi yas-d-yeslan yettaḍṣa, iɛeggeḍ-d fell-as, ad izemmeḍ icenfiren-nni-ines s
bessif, ad iteffer uglan-is s ufus-is, ad yettqerriɛ kan i ileddayen, a d-yesseɣli ayen i wumi
yezmer n leḥzen ɣef yiman-is, am win ara s-yinin: Atan, a sidi, ula d udem-iw, ula d allen-
iw, ad asen-kkseɣ taḍṣa! Yerna, s tidet, lmeǧhud-is ixeddem-it akken ara yettban uqadum-is
n bnadem yetɛeqqlen.
Ladɣa, netta, deg wul-is, lemmer yettaf, d akken kan d lɛaqel, d argaz am yergazen, ara t-
ttwalin dayem medden. Walakin, akken yebɣu yexdem, Bu Leɣṭuṭ... d Bu Leɣṭuṭ, alamma d
asmi ara yemmet...
Yiwen n wass kan i yeɛreḍ akken ara d-yenṭeq ula d netta s lmeɛqul, akken qqaren, walakin deg wass-n yecɛef.
Ass-n qqimen diɣen akka di tejmaɛt, deg waṭas yid-sen, netta di tekatt-is. Taswiɛt, isell-
asen jebden-d awal ɣef kra n temsalt akken n tfellaḥt i deg yeẓra iman-is netta yeɛɛubbej
yerna yessen.
Isell-asen la ttemjadalen, ttemnamaren, netta yettaɣ-it lḥal a s yiwen n umeslay kan ara
sen-d-yini a ten-yefru akken ilaq. Di s yin akkin, yettaɣ lḥal yewwi-d s lexbaṛ kra n win ara
yebɣun a d-yehdeṛ ilaq alamma yezwar-d di « lleh mṣella ɛlik a raṣul lleh! »
S akin, widak la heddṛen, ttemɣalaben, ttemxaṭaren; netta, ul-is yečča-t, imi-s iɣeẓẓa-t; d
ayen: mačči d ayen i wumi ara yeṣber. Daɣ netta, s wergigi, udem-is d awraɣ am lmegget,
yelli-d imi-s s bessif, ur bnin ɣef yiman-nsen, almi d-yenṭeq:
— Lamṣalik a raṣul lleh!
S akin... s akin, lemmer d igenni i d-yeɣlin ɣef lqaɛa, tili wissen mi ad xelɛen akken wid-nni
yakk yellan din. Nniqal dehcen kan, la sskaden deg-s; taggara-ya, yeṭṭerḍeq yiwen s teḍṣa:
wiyaḍ ɛunden ɣer-s akken llan: la ttaḍṣan, ttaḍṣan, tajmaɛt yakk tettaḍṣa almi lḥaṣun bɣan
ad fellqen. Yuɣal yiwen, akken yettaḍṣa, yekker iṛjem-it s tebɛayt, bdun wiyaḍ ad jemmɛen
tibɛayin ula d nitni.
Bu Leɣṭuṭ iwala akken: yeẓra ala ma menɛen-t iḍarren-is: yerfed ajerbub-nni yettuqam
ɣef tuyat am ubeṛnus, yeṭṭef-itt d tazzla, la sen-d-yeqqar kan:
Ala! Ala! A dda flan, ala, di leɛnaya-nwen! Iḥem waldi-k!
Lḥaṣun, ula i yexdem bnadem: xas d lɛebd am lɛibad, xas yesɛa ul am netta am medden,
yettaɣ lḥal ifut wi ifuten: Bu Leɣṭuṭ, isem-is Bu Leɣṭuṭ alamma d asmi ara yemmet...
III. Tadadact.
D lewhayem di lecɣal ixeddem Sidi Ṛebbi. Win ur nessin ara Tadadact yemlil-itt-id, yili wi
s-yennan: tagi d tameṭṭut n Bu Leɣṭuṭ, yezmer ad ixaṭer s uqerru-s ar d lekdeb. Acimi? Kan
akka kan. Mi tt-iwala ad yini: ur tenǧim tagi a tili d tameṭṭut n yiwen am Bu Leɣṭuṭ.
Walakin, d almi qqaren: yufa wemger titar-is: kra n wayen akken ixuṣṣen di Bu Leɣṭuṭ
tewwi-t nettat. Ma d ayen yakk yesɛa izad, ad as-tiniḍ d nettat i wumi t-yekkes; neɣ ɛad ḥaca
ma tefka-yas-t nettat s lebɣi-s.
Qqaren-as Tadadact dɣa ɣef tewzel wezzilet. Ladɣa, tettban d tawezlant aṭas aṭas i lmend
n wergaz-is mi ara tebded tama-s.
Netta yessurug d lebda aman seg yimi-s d wanzaren-is; nettat dɣa tekkaw. Tekkaw yakk,
d lmaḍi. Deg iḍarren alamma d aqerru, tekkaw, teqqur, ad as-tiniḍ ula d idammen-is, ɣer
daxel, s ma leḥḥun. Daɣ netta ahat d ayen iss i tettban d tawraɣt, d tameḍeɛfut: di tqejjirin-
is alamma d iɣesmaren-is, ala iɣsan kan ara tettwaliḍ ttemmbiwilen.
Lakin ad yeɣleḍ win ara yǧeɛlen txuṣṣ di ṣṣeḥḥa neɣ tehlek d lmuḥal: ama d anebdu ama
d ccetwa, leɛmeṛ tt-yeqriḥ uzɣal neɣ usemmiḍ. Leɛmeṛ tt-id-teccif tidi neɣ tergagi; leɛmeṛ
tehlik, leɛmeṛ tt-yeqriḥ uqerru-s neɣ i tt-tuɣ tawwla.
Ayen i yas-yewwi Bu Leɣṭuṭ bezzaf d aqemmuc: nettat dɣa ad as-tiniḍ ur tesɛi ara yakk. A
Ṛebbi, ma tekcem deg-s Tdadact, trennu tzemmeḍ ticenfirin-is ɣer daxel, dɣa ad as-tiniḍ
ixaḍ.
Yerna, xas tetett, xas tneṭṭeq-d s yiwen n wawal neɣ d sin, tuɣmas-is mačči yella wi izemren
a tent-iwali: alamma yewhem bnadem amek tteffeẓ lqut-is, amek, ansi, d-tessufuɣ
imeslayen. Yerna, tabeɛ, nenna-t-id, a Ṛebbi ma tenna-d yiwen neɣ sin imeslayen deg wass:
alamma tettwaḥreṣ kan, s ssebba tameqrant. Ma d Bu Leɣṭuṭ, theddeṛ-as kan s wallen. Mi
tent-id-terfed kan deg-s tesmuqel-it, netta yeẓra, yefhem d acu s-tenna.
Daɣ netta ad yili Bu Leɣṭuṭ yesneḥniḥ-d d wezniq azniq, yezzuɣur-d ajerbub-is di lqaɛa,
yesmiriy-d isusfan ɣef tamart-is... Akken d imi ara d-yekcem s axxam, tefka-t-id tewwurt n
wesqif-nsen ɣer daxel, tqabel-it-id Tdadact, dɣa argaz ad ak-yeḍher ibeddel akken ma yella.
Welleh, Bu Leɣṭuṭ-nni! Welleh, ileddayen-nni! Yekkaw yakk deg yiwet n teswiɛt. Ifenɣaren-
nni-ines uɣalen ɣer daxel; lḥaṣun, udem-is yakk teɣli-d fell-as d « ṣṣifa-nni n leɛqel » i ɣef
yettnadi di tejmaɛt ur tt-yufi.
Bu Leɣṭuṭ lḥaṣun yuɣal d argaz am yergazen imi kan tesked deg-s s wallen-is Tdadact!
Netta ladɣa, mačči d argaz-is kan i tessedhac akken s tqadumt-nni-ines n tkeɛɛurt: ɛni
mačči d lqed aɣezfan neɣ d tuzert i ttagaden lɛibad. Yettili kra ɣer daxel n bnadem iss ara
yessewḥac xas netta annect n taẓẓelt. A d-yelfu am lxuf-nni n wezrem. Akken Tadadact. Daɣ
netta, kra n widak akken yeqqaren i Bu Leɣṭuṭ: susem, neɣ a k-wwteɣ! Akken d imi ara d-
mmlilen yid-s nettat, ad ssusmen, ad berrun i wallen-nsen am wakken d izem i ten-id-iqublen.
D acu n lmektub, d acu n lweɛd iss i yessemlal Sidi Ṛebbi yiwen am Bu Leɣṭuṭ netta d
yiwet am Tdadact almi mzawaǧen? D ayen ur yezmir ḥed ad yefhem.
Wissen ma d lwaldin-is, uqbel ad mmten, i yas-tt-yuɣen asmi t-mazal meẓẓi; wissen d
netta kan i tt-id-yewwin i yiman-is s ufus-is, deg wasmi d-yeqqim weḥd-s: ulac win d-
yewwin s lexbaṛ.
D acu kan, tabeɛ, ḍḥan-d myeṣlaḥen, uqmen ddunnit, zemren i yiman-nsen, ger cwiṭ d
waṭas.
Di taddart n Tgemmunt at Musa s lekmal, lḥaṣun, ulac win mmetren, ulac win i ɣer ten-
terra tmara, ḥaca ma s lxedma-nsen, s ddreɛ-nsen. Tegra-d temsalt n liḥala-nsen d ṭbiɛa-
nsen n waygar-asen weḥd-sen deg wemnaṛ ɣer daxel, winna, yeḍher lḥal, ama ɛacen akken d
lwaḥid d iseggassen, ar almi ufan iman-nsen mṣadan, myeɛǧaben, lḥaṣun gerrzen.
IV. Ɛad Bu Leɣṭuṭ.
Ḥmed-u-Ɛli, - neɣ ɛad Bu Leɣṭuṭ, imi d wagi i d isem-is iss i t-tessen yakk tmurt - bu
Leɣṭuṭ ihi, asmi d-yekker, yeḍher lḥal ur d-yufi iman-is deg widak-nni i tt-ikesben amalu
asammer. A Ṛebbi, ma ǧǧan-as-d imawlan-is cwiṭ n wexxam i deg yettdari.
Daɣ netta, deg wass-nni kan i ɣef s-ifukk cwiṭ-nni n nneɛma i yas-d-ǧǧan di tkufit i yebda
yekkat ddunnit tekkat-it, yettnadi akken ara d-yessis tamɛict-is.
Lukan d ara t-yeǧǧ bnadem a d-yeḥku s leɛqel-is ayen yakk yesɛedda di leɛwam-nni
icerrek, yettfulluḥ, ɣur at Tgemmunt, tili ad yesɛu mačči d yiwet n tmacahut ara d-yawi.
Kra n wayen yeksa lmal asmi i t-mazal meẓẓi; kra n wayen yexdem tafellaḥt deg yiḍ
alamma d iḍ, kra n wayen yekrez neɣ yenɣec asmi imed cwiṭ; a Ṛebbi, ma ttaken-as cwiṭ-nni
n lqut iss i ur yettmettat ara di laẓ, yerna ula d akken, sseṛwan-as uqbel tiɣrit. Kkaten-t,
debbɣen-t, am wakken ara debbɣen deg weɣyul. Walakin ad as-tiniḍ d lketṛa-nni n lihana d
lemḥayen-nni yakk i yrennun deg-s simmal « aleɣṭeṭ-nni », d berru n tuyat, d usenneḥneḥ-
nni n uɛewdiw, di lɛuḍ i deg ara sent-iceffu deg wul-is.
Ma belḥaṛa, netta yettnernay d anerni: di lqed d uqemmuc d ileddayen d wexlul; d lxuf
almi win ara yessetɛemlen yerfed afus-is s dat-s netta ad yebrek am tyaziṭ.
Almi d asmi i yas-tenna Tdadact: Tura, d ayen, beṛka! A teṭixxreḍ i tuccerka ɣur
medden, a tɛeddiḍ a txedmeḍ ɣef wexxam-ik, a tiliḍ am kečč am yergazen, neɣ... ma ulac, d
nekk i tessneḍ!
Iɛeddi yexdem akken. Tfehmeḍ kan d ara s-yaɣ awal. Walakin, d acu ɛni i ɣur-s a t-
yexdem? Ɣur-s kan widak-nni yennumen ttawin-t ssexdamen-t s cwiṭ n lqut neɣ i
« lbaṛaka », yuɣal yeqqar-asen: A dda ameɛzuz, mi ad iyi-tawim d amestajeṛ, mi ad iyi-
tettxelliṣem s wass, neɣ ma ulac ala! A dda ameɛzuz, iḥem waldi-k! Dɣa widak ad ṭṭerḍiqen
d taḍṣa, ad regglen fell-as, ad as-qqaren: Bu Leɣṭuṭ tura ɛni d tisselbi ara yesleb? Di leɛnaya n
Ṛebbi, netta, d amestajeṛ?
D tidet, ula amek yawi bnadem Bu Leɣṭuṭ d amestajeṛ, d axeddam, am netta am
ixeddamen. Ulamma d widak-nni dɣa yettaḍṣan akken jeṛṛben-t, ẓran-t d leɛtab n sin neɣ
tlata yergazen i wumi, iṣebber netta weḥd-s. Walakin d acu tebɣiḍ, a gma? Bu Leɣṭuṭ... d bu
Leɣṭuṭ, ulamek...
Yettaɣ lḥal di teswiɛt-nni i ɣef ḍerrunt akka tigi d Bu Leɣṭuṭ, ulac akka am tura lxedmat-
agi yakk i yaɣ-d-yennulfan si lemxalḍa n leǧnas nniḍen. Ass-agi, aqcic amecṭuḥ ara d-
yekkren ad yextir di meyya imukan i deg ara d-yessis aɣrum-is, wamma imiren, ddunnit yakk
teɛmeṛ i bnadem ala s taddart-is. Ma day yella teḥwaǧeḍ, d at taddart-ik kan i ɣer ara k-terr
tmara, ama sxedmen-k ama... temmetreḍ-ten d timmetrit. Neɣ ma ulac, taneggarut yakk d
leqrar n win ara yeḥwiǧen yerna ad yebɣu ad yeṭṭef di nnif-is, ilaq-as ad yeffeɣ tamurt-is, ad
iṛuḥ ad yinig.
Tadadact d Bu Leɣṭuṭ ur ɛeṭṭlen ara akken; ukin d yiman-nsen am wakken ixṣer-asen ṛṛay.
Asmi ixeddem cwiṭ netta, xas lketṛa baṭel, i lbaṛaka kan, lakin, akken yebɣu yili, irennu-d
cwiṭ-nni n tleqmatin neɣ d sin iniɣman-nni i yas-d-ttaken at Tgemmunt am ssadaqa.
Wamma, seg wasmi i yasen-yenna: ma d amestajeṛ? Yuɣal dɣa ulac yakk, ama d talqimt
ama d iniɣem.
Uɣalen ɛad ihi, ma yehwa-yak, bɣan a t-ɛezlen di taddart: nnan-as: Imi zik-nni d bu
Leɣṭuṭ kan nɛemmed-as i wudem n Ṛebbi, ma d tura, atan yuɣal d ameɛguz: yettagi ad yefk
leɛtab i yiman-is... ɛni d tukerḍa ayen la yettaker?...
Tegra-d Tdadact: d nettat i yḍebbren almi uɣalen akkenni: tewwet ayen i wumi tezmer,
txedem-it si lǧiha-s akken ur ttmettaten ara di laẓ; xas d tameṭṭut, xas ur texdim ɣur ḥed,
ur temmtir ḥed, lakin ur yeẓri bnadem amek tekkat s ta trennu s ta, alamma lxerṣum d cwiṭ
imensi dayem tessewjad-it-id.
Ladɣa netta akken ɣezzif i ytett: ɣef leḥsab n wakken meqqrit uqemmuc-is d ifenɣaren-
is i yesseblaɛ. S akin, nettat, mi testeɛmel teffeẓ cwiṭ s tqemmuct-nni-ines ur ntelli ara yakk,
ad as-teǧǧ taṛbut neɣ taseksut alamma imceḥ-itt s iḍudan.
Lameɛna, akkenni mačči d liḥala ara ydumen. Mačči d yiwen n wass a d-reṭṭel tikeckulin n
wewren neɣ a t-id-ttbeddil s tqendyar-is neɣ s imeqyasen-is.
Xas netta ur d-yewwi ara s lexbaṛ, yettɛic kan deg wass ɣer wayeḍ am uzger, nettat teẓra:
simmal trennu tḍeɛɛef deg uḥebbeṛ amek ara uqmen aqerru i ddunnit-nsen: xas teṭṭef deg
wawal-is ɣef wakken tḍebber i wergaz-is, tugi ad as-tɛemmed a t-sxedmen at Tgemmunt am
weɣyul; xas teṭṭef kan akken di nnmara-s, lakin iḥdeṛ-d wass i deg yas-tewweḍ tfidi s iɣes, d
ayen. Ass ad ččen yiwet n tremt, ass nniḍen ulac d lmaḍi. A d-yelfu ur ttilin ara aṭas n
yergazen ara yesɛun ṣṣber lakk d taɣert n yeɣsan akken ten-seɛɛunt kra n tilawin.
Daɣ netta ihi, ass-nni deg wussan n Ṛebbi, akken d imi diɣen yemceḥ taṛbut-is Bu Leɣṭuṭ,
tenṭeq ɣer-s Tdadact, tenna-yas:
— Ay argaz, ilaq-ak a teffɣeḍ.
Netta mazal la imeččeḥ icenfiren-is, iseffeḍ ileddayen-is s uqendur-is: yelli-d kan deg-s
arquqen-is, yenna-yas:
— Ad... ad... ffɣeɣ?... Tenna-yas:
— Ih! A teffɣeḍ, a tṛuḥeḍ a tnadiḍ ɣef yiman-ik: a tinigeḍ...
— Ad... ad... ad inigeɣ! Tenna-yas:
— Nniɣ-ak: ih! Ṛuḥ a tinigeḍ ɣef yiman-ik: ṛuḥ ffeɣ di tmurt-agi, tnadiḍ anda ara temlileḍ
d sseɛd-ik. Neɣ ɛni dɣa s tidet d aɛeggun? Niɣ teẓriḍ dagi tura ifukk: ssnen-k d Bu Leɣṭuṭ:
akken tebɣuḍ txedmeḍ, at tmurt-ik a k-ḥeqqren, a tent-rennun deg-k! Akkagi i yexleq Ṛebbi
ddunnit: ma teqqimeḍ-asen kan d Bu Leɣṭuṭ, ad ttaḍṣan deg-k, a k-kkaten, hatayen, d lɛali,
neɣ ma ulac,... twalaḍ? Yagi la s-qqaren: yettaker, a t-neɛzel.
Ihi tura daɣ netta, ddwa-s d ṛṛwaḥ a tṛuḥeḍ syagi. Mačči d tarewla; yerna nekkini tabeɛ
ur ttembiwileɣ ara syagi: a k-ṛǧuɣ lukan alamma d nnger n ddunnit. Lameɛna keččini ṛuḥ,
nadi ɣef lmektub-ik.
D argaz am yergazen: ur tesɛiḍ i k-ixuṣṣen. Ma tettwaḥeqreḍ dagi, anda nniḍen tzemreḍ
a d-tessiseḍ akken d-ssasayen watmaten-ik.
Yerna, lḥaṣun, akken qqaren: beddel taswiɛt, beddel tamurt, a trebḥeḍ.
Yerna, lxattima, aql-ik la tettwaliḍ, ass-agi teččiḍ imensi, azekka, ala Ṛebbi i yeẓran! Xas
d timmetrit, axiṛ a tṛuḥeḍ ɣer lbeṛṛani wala a temmetreḍ dagi.
Griɣ-d nekk: mi ara qqimeɣ weḥd-i dagi ur tesɛiḍ ar iyi-tḥebbṛeḍ. Akken bɣuɣ xedmeɣ i
yiman-iw, ur k-id-yecqi wara. Ṛuḥ kan kečč mi a tt-tbeddleḍ ɣef yiman-ik.
Xas d Bu Leɣṭuṭ, xas yeɛɛuggen yakk, xas, lḥaṣun, yesleɣ am tkufit, win i wumi ara tehḍer
akkenni yiwet am Tdadact, ilaq-as bessif fell-as ad yefhem, yerna ad yefk lḥeq.
Ar akka, nenna-t-id yagi, Bu Leɣṭuṭ, mi ara d-teḥdeṛ teswiɛt n tidet, ma siweḍ kkawen
wanzaren-is d yimi-s, ur as-yettṛuḥ, ur as-yettensar wacemma di leɛqel d ṣṣwab.
Kra n wayen akken yakk i yas-d-tenna Faṭima, (netta deg wul-is neɣ, waygar-asen weḥd-
sen issawal-as s yisem-is), kra n wayen i yas-d-tehḍer, yufa-t d tidet, d abrid, yerna ikcem-as
s aqerru-s akken yelzem.
Daɣ netta, akken d imi ifukk, tessusem, netta yettaɣ-it lḥal d ayen, yefra d ṛṛay-is: tenna-
yas ad yinig, ilaq ad yinig. Yeḍḥu-d d ayen yelhan neɣ d ayen n dir, winna d nettat i
yṭṭebbiren. Bu Leɣṭuṭ, ɣer Tdadact, am wakken yettaɣ awal llufan i yemma-s. Yerna tabeɛ,
almi yufa nnfeɛ-is deg wakken, deg wasmi yebda Ṛebbi, i yettanef i yiman-is ɣer-s am
wemcic-nni amecṭuḥ ara tettawi lall-is sani i yas-yehwa, netta ur yeẓri ur yugad. Daɣ netta
icaweṛ-itt kan ɣef yiwet:
— Ad... inigeɣ?... Sani ara ṛuḥeɣ?
— Sani ara tṛuḥeḍ? D ay ẓriɣ nekk sani ara tṛuḥeḍ? A tinnat! Ihi dɣa ma d ara dduɣ yid-k,
ulayɣer! Ɛni d nekk ara k-yemlen abrid? Ṛuḥ s aɛṛaben neɣ sani i k-yehwa nniḍen...
— Aɛṛaben?... Anta lǧiha i ɣer llan?
Tenna-yas:
— Nniɣ-ak, a mmi, d Bu Leɣṭuṭ, a teqqimeḍ d Bu Leɣṭuṭ!... Aɛṛaben? Niɣ, am nekk am kečč,
selleɣ kan yis-sen. La k-qqareɣ: ṛuḥ kan: ṛuḥ ffeɣ tamurt tkecmeḍ tayeḍ. Ṛuḥ, lḥu kan, anda
a k-wwin iḍarren-ik, d win! D ccerṭ, a lmektub-ik ar d-temlileḍ yid-s, anda yebɣu yili. Niɣ,
tikli tessneḍ a telḥuḍ? Ahat, s mi a tagadeḍ uccanen a k-ččen? Yenna-yas:
— Yirbeḥ! Ɣur-m lḥeq. Ihi... melmi i m-yehwa ad ṛuḥeɣ?...
Azekka-nni, ass kamel Tadadact tettazzal, tkeččem teteffeɣ; tettnadi-d yakk akka n
wakka cwiṭ n lqut d kra n tazart almi i yas-d-tesmed d ddeqs ara yawi d aɛwin.
Netta, si lǧiha-s, ass kamel yesskad kan deg idurar-nni i deg d-icerreq iɣelli yiṭij, anwa
deg-sen ara t-yefken azekka-nni ṣṣbeḥ, almi d tameddit mazal d-yefri d yiman-is.
Rnun iḍ-nni s lekmal qqimen-t i lhedṛa. Teɛyu tettweṣṣi-t, tendeṛ-it di kra n temsal-nni
yakk teẓra ixuṣṣ. Ternu tekkes-as yakk aɣbel ɣef yiman-is nettat.
Terna tɛuhed-it ar d anda tt-yeǧǧa ara tt-id-yaf ḥaca ma temmut.
Akken d imi, ttqarib a d-yeflali lefjer, tekker terr-as taylewt-nni n weɛwin ɣef tayet,
terna-yas taɛekkazt.
Msalamen. Bu Leɣṭuṭ yeṭṭef abrid-is, yeffeɣ i Tgemmunt at Musa, la yleḥḥu, ileḥḥu, yerna
ziɣ ar mazal ur yefri anwa adrar i wumi ara yejbu.
Daɣ netta, akken d imi yuli wass, netta aṭas i yelḥa yagi, yettaɣ-it lḥal yeffeɣ tamurt-is,
yekcem tayeḍ, yewweḍ yagi, yerna iɛedda-yasen-d i idurar-nni i yas-yeččebbi Ṛebbi d lqern
n ddunnit.
Di s yin, s akin, yelḥu-d akken aṭas n wussan. Ass-a ad yens di tuddar, ass-a ad yeṭṭes di
lexlawi. A la d-ileḥḥu, ileḥḥu-d, ur yeẓri sani...
A ziɣ-nni, lmektub n Sidi Ṛebbi yettwellih-it-id: ileḥḥu-d, iteddu-d ɣer dagi, ɣer taddart-
agi n Tizi n tfilkut, ɣer wemkan-agi dɣa, lḥaṣun, i deg akka neqqim...
IV. Tizi n Tfilkut.
Lexmis n wedrar-agi ara iɛemṛen akka d ssuq dɣa azekka yettaɣ-it lḥal di lweqt-nni
tettwasemma d nettat i d tamdint tameqrant n tmurt-agi yakk; d nettat i yḥekkmen,
lḥaṣun. Din i yezdeɣ ugellid.
Agellid netta qqaren-as bu uqerru, wissen ma d aqerru-s i ymeqqren neɣ ahat ɣef lewɛaṛa
yewɛeṛ mačči d kra?
Netta ladɣa yeḥkem di tmurt ala s lebɣi-s kan, s ddreɛ d udebbuz. Ḥekkun ɣef sslaṭen
imeqranen i t-iɣelben, xeddmen lbaṭel di lɛibad, walakin ulac win ara yessiwḍen i wayen
ixeddem netta. Ur yesɛi ccṛeɛ, ur t-yessin d acu i d ddewla. Yessen kan win t-yesserfan neɣ
yugin ad as-yaɣ awal, ad as-imekken yiwen neɣ sin deg waklan-is, a t-zlun, a t-rren d iftaten,
a t-id-awin a t-ḍeqqren ɣer wasif. S akin, alamma d asmi kan ara slen imawlan n winna « d
bu uqerru i yas-iḥekmen s lmut. » Lḥaṣun, ma ḥekkun-d ɣef Ferɛun yebɣa a t-ɛebbden d
Ṛebbi, bu uqerru, deg idurar-agi yakk, waqila yerna deg-s adar.
Ɣur-k yiwet n temsalt kan, yiwen n lɛebd kan di ddunnit i wumi yettak ṭṭbeɛ d ccṛeɛ, i ɣer
yettuɣal d lɛebd netta s yiman-is: yelli-s.
Yelli-s, iḥemmel-itt xiṛ n yiman-is, xiṛ n Sidi Ṛebbi-nni dɣa ur yessin ara. Lakin, yelli-s-agi
tzad di ṣṣifa, yerna ladɣa ala nettat i yesɛa.
Ma d taddart-agi n Tizi n tfilkut, di teswiɛt-nni, d taddart kan am tuddar nniḍen. Wi yas-
yennan yakk a taweḍ akka tewweḍ tura!
Ulamma teqreb ɣer lexmis, lakin imiren am wakken tebɛed fell-as, ɣef leḥsab iberdan d
leɣwabi. A ternuḍ di teswiɛt-nni diɣen iqeṭṭaɛen ttɛerrin kan akka ɛinani deg uzal qayli, lakk
lḥaṣun d lewḥuc imeqranen mazal-iten ṭṭuqqten di lexlawi. Almi, lḥaṣun, win ara yṛuḥen
kan di Tizi ɣer lexmis, alamma yesseḥseb i yiman-is am wakken ara yezger i lebḥuṛ.
Tizi-yagi, deg-s sin iderma, lakin deg wakken meqqrit, ɛemṛen taddart. Yiwen, qqaren-as
adrum ufella, wayeḍ adrum n wadda, meḥsub, ɣef wakken zedɣen di taddart: wid, i usawen,
wiyaḍ i ukessar.
Ihi deg wass mi i tebda fell-asen ddunnit, nniqal llan yakk bxiṛ: teddukel yakk taddart.
Ulamma sin iderma, lakin yezraɛ Ṛebbi gar-asen rrḍa d lufeq: mḥammalen almi, lḥaṣun,
tettwabdar Tizi n Tfilkut ger leɛṛac d taddart ur nesɛi ara yakk lemtel di kra n wayen
yelhan.
Nniqal... Yiwen n wass, sin iderma-nni, deg yiwet n teswiɛt, uɣalen d leṣfuf: deg wass ɣer wayeḍ,
teṭṭerḍeq gar-asen teɛdawt almi... d Ṛebbi kan i yeṣṣren!
Ssebba-nni: d Ccix, Ccix n taddart.
Amrabeḍ yettaɣ lḥal iceyyex fell-asen yewweḍ leɛfu n Ṛebbi, s akin tennulfu-d gar-asen
nnmara ɣef win ara rren deg wemkan-is.
Mi ara yebɣu cciṭan ad yezreɛ timess, - ad aɣ-yenju Ṛebbi! - ttishilent fell-as tsebbiwin;
ladɣa mi ara yaf imdanen yecban lbaṛud, dɣa s cwiṭ kan a tt-yecɛel.
Yettaɣ lḥal at ufella sɛan yiwen n wemrabeḍ qqaren-as Ssi Qasi, nnan-as a t-nerr d netta i d Ccix;
si lǧiha nniḍen, at wadda, ula d nitni ɣur-sen amrabeḍ, isem-is Ssi Belqasem, la
ttgallan ala netta ma yceyyex. S akin, nniqal yettili wakken ara yeḍmeɛ bnadem a tuɣal a
tefru mebla taxeṣṣart. Taggara-ya, d ayen, ḥman yakk, bdan wid n dir walan d leqrar a d-
ggrin di temcumin.
Aqbayli yeshel i tifrat am wulac meskud ur d-yeḥdiṛ ara wawal n nnif. Ma d ay yella siweḍ
yettwader-d yinzer, d ayen, ur iferru, ur ikennu, ur yettak ula d ṣwab, alamma yerreẓ d
timerẓiwt, alamma yemmut.
Lukan d-i-llin yemrabḍen-nni am Ssi Qasi, am Ssi Belqasem, d imrabḍen s tidet, yerna
bɣan lxiṛ d lehna i taddart-nsen, tili dɣa ulac wi ara tt-yefrun am nitni s yiman-nsen, lakin,
tfehmeḍ, ula d nitni... d leqbayel! Ma yehwa-yak, ɛad d nnif-nsen i yzaden, d nitni i yrennun
deg wesmerki!
Anwa, s akin, i tent-yuɣen yakk akteṛ gar-asen? Anwa i d-yeḍḥan ihlek-it weɣbel, tuɣ-it
lfeqɛa ɣef taddart-is ara yemyenɣen? Tfehmeḍ kan: d lamin.
Tabeɛ ttadren-d isem-is ar ass-a: Lḥaǧ Ɛmeṛ at Rabeḥ: deg wakken ḥekkun fell-as, ttawin-t
d awal, ɣef tmusni d lefhama, d ṣṣwab, lḥaṣun, i yas-yefka Ṛebbi.
Netta n wedrum n at ufella, lakin ur yeskid ara ɣer wayen-nni: lxaṭer-is d wul-is yefka-
ten-i taddart akken tella s lekmal: yeggumma ad yeqbel a tefreq d leṣfuf.
Daɣ netta, asmi iwala Tizi tewweḍ am lxezna n lbaṛud, txuṣṣ kan tergit n ssebba ara tt-
yesseṭreḍqen, dɣa netta yuɣal yettru kan idammen, ad as-tiniḍ amzun fell-as kan netta
weḥd-s ara d-yeɣli kra n wayen ara yeḍrun.
Iwwet s uḥellel; yeṭṭef ɣef lheḍra n leɛqel kra n wid-nni yeẓra d iqerra iderma, ama n at
ufella, ama n at n wadda. Xas wigi s yiman-nsen ssnen-t, ẓran-t mačči d win ara ymilen neɣ
ara Yextiren gar-asen, lakin ulac lǧiha iqeblen a terreẓ di nnmara.
At ufella bran i tilawin-nsen « a wer ikeččem Belqasem ɣer lǧameɛ ad yeẓẓal ula d taẓallit
ar t-gezmen d iftaten, yerna ar d-snegren at wadda s lekmal! »
At wadda ḥeṛṛmen ixxamen-nsen « a wer yettqerrib Qasi ula d aqerreb kan ɣer tewwurt n
lǧameɛ ar t-sewwen d asewwi, yerna ur d-ǧǧin bu umeẓẓuɣ deg at ufella! S akin, ṛuḥ keččini a
win s-yeqqaren d nekk ay d nekk, af-as aqerru!
Tfehmeḍ, imir-n, mačči d limin n warrac i ttgallan! Ladɣa s tilawin! Tfehmeḍ, daɣ netta ur
yeḥnit yiwen di leṣfuf alamma mfakaken...
S akkin, Lḥaǧ Ɛmeṛ at Rabeḥ, netta qrib ad yemmet d amezwaru ala s weɣbel.
Lakin, ul yettḥebbiṛen yettaf. Ass-n deg wussan n Ṛebbi, yeṭṭes yenneqlab: yekker ɣef
yiman-is am win ara t-id-yewwten-s ubeqqa.
Tameddit d tameddit. Ifellaḥen yakk nnejmaɛen-d s ixxamen-nsen: snat n tjemmuɛa, n
at ufella d at wadda, yeẓra-tent d lweqt i ɣef ttacaṛent d lɣaci. Yessawel i uberraḥ n taddart,
yenna-yas:
— Ṛuḥ ɣer tiɣilt, berreḥ-d i taddart s lekmal a d-nnejmaɛen tura tura kan ɣer tejmaɛt
taqdimt. Ini-asen d nekk, lamin, Lḥaǧ Ɛmeṛ, i ten-yeḥwaǧen: ṛuḥ!
Akken d imi d-iberreḥ wergaz « anejmeɛ s lekmal ɣer teqdimt », dɣa tamurt tefhem s acu
n temsalt tameqrant iss i akka d-yeɛzem lamin. Azzlen-d daɣ netta akken ten-yexleq Sidi
Ṛebbi, deg umezwaru almi d aneggaru.
Lḥaǧ Ɛmeṛ, xas iṛuḥ meqqer cwiṭ di leɛmeṛ, lakin, mazal yessebdad lqed-is aɣezfan. Tamart-is
d cclaɣem-is yettṛebbi-ten s lekmal-nsen; segmi icab yakk, yerna yettḥadar-iten, ttbanen
mebɛid d imellalen d imellalen, am sin ibeṛnas-nni dɣa yettlus d lebda: rnu diɣen d
tamellalt teɛmamt-nni itezzi i uqerru-s: dɣa ansi d-iṛuḥ bnadem, d netta ara iwali d
amezwaru ger kra n wid-nni yakk i yas-yezzin.
Akken d imi iwala taqaɛet yakk teččuṛ, almi ula deg iseddaṛen d leḥyuḍ llant kra n tlawin i
la d-yesseḍharen iqerra-nsent; yerra-d s lexbaṛ taddart s lekmal, meẓẓi meqqer, teḥdeṛ din:
tamurt la tesbecbuc kan s zzhir-nni n leswaq, ttṛaǧun skaden-d deg-s melmi ara d-yenṭeq.
Netta dɣa yekker yebded, itekka ɣer lḥiḍ-nni i ɣer t-yuɣ lḥal yeqqim. Ɣef tikelt, ddunnit
yakk tessusem. Amkan, s lɣaci, lemmer d ara d-teɣli tmellalt deg igenni ɣer din, ur tetterẓa
ara. Lakin, mmuten yakk, deg umecṭuḥ almi d ameqran, ttṛaǧun, ad as-tiniḍ ẓẓran, kucfen,
ar deg wayen akken ara sen-d-yini lamin ass-nni ara sen-d-tas tifrat, ara tbeddel s lekmal
taddart-nsen.
Di tmezwarut kan yenna-yasen-d lḥaǧ Ɛmeṛ:
— Ay at Tizi n Tfilkut! Ay at ufella, ay at wadda! Yak ẓriɣ tura ulayɣer sɛettbeɣ iman-iw
akken ara ken-fruɣ, imi d ayen, tugim a terrẓem di tɣennant-nwen; imi tabeɛ, ula d bu
uqerru s yiman-is yenna-yawen: ḍebbert iqerra-nwen weḥd-wen, neɣ a n-ṣubbeɣ ɣer-wen,
a ken-xedmeɣ yakk d afernas! Yyak akka? Tugim a texzum cciṭan, a tsersem leɛqel-nwen:
d ayen! Lleh ɣaleb!... Tabeɛ, lemmer am sin yemrabḍen-agi i ɣef la tettemnamarem, am Ssi
Qasi, am Ssi Belqasem, ma d tidet i Ṛebbi, ihi ula d nekk tugi-ten nneyya-w i sin, am win am
wa: ɛlaxaṭer, lemmer d i uklalen dɣa a tfakkem taddart fell-asen, tili dɣa d nitni ur nqebbel
ara a tt-tfakkem; tili d nitni ara yefken udem uqbel yakk wiyaḍ. Meqqar, kenwi, ay
ifellaḥen, d nnif d nnmara kan i ken-yessedreɣlen. A ken-iǧazi Ṛebbi s lxiṛ! D ayen i
xeddmen yergazen: akken terṣam deg wawal n waygar-awen ara txedmem ɣef lbeṛṛani
lemmer d ara d-teḥdeṛ! D ayen tabeɛ iss i ɣ-qqaren « at Tizi n Tfilkut! »...
Wamma... wamma Ccix Qasi d Ccix Belqasem... Ccix Qasi d Ccix Belqasem, yeɣran,
yemmalen abrid n Ṛebbi, yesseḥfaḍen taẓallit... d acu ten-yecqan? D acu ten-yerzan? Yerna,
ladɣa, d acu n webrid tebɛen? Nniɣ-awen: fkiɣ-awen lḥeq akken tellam, d at ufella neɣ d at
wadda. Tugim-ten; ula d nekk thuba-ten nneyya-w, daɣ netta tamsalt-nsen attan tefra.
D ayen iss i ass-agi ur d-usiɣ ara ad awen-d-mmeslayeɣ fell-asen. Ass-agi usiɣ-d ad awen-
iniɣ: imi kra n wid iɛerḍen ggumman a ken-frun, am ugellid am nekk am wayeḍ am wayeḍ,
ihi tura mazal-d kan yiwen ara izemren ad yewqem ṛṛay-nwen, ad yewzen s lḥeq, a ken-
yefru, ad yezreɛ lehna gar-awen. Daɣ netta a ken-steqsiɣ uqbel ɣef yiwet kan: mi a tqeblem
ccṛeɛ-is, mi a t-tissinem, mi a t-tamnem yis-s?...
Netta yessusem: tamurt tuɣal diɣen almi d asbecbec-nni n wanda ara yɛum lɣaci. Mkul
wa yezzi ɣer wexṣim-is, la ttnadin ad fehmen anwa wagi i la sen-d-yeqqar lamin a t-qeblen,
a t-issinen, ad amnen yis-s Di kra yakk d-yennejmaɛen dinna, u labud ar d-ilin d ddeqs n
yemdanen ifehmen, iɛeqlen anwa.
Llan kan sin, ladɣa, yeɛyan ttxemmimen, ur ufin ara « anwa wagi » ara d-yasen ad yefru
ayen i wumi ur yezmir ḥed: Ssi Qasi d Ssi Belqasem. Yiwen di lqern n tejmaɛt, wayeḍ di lqern
nniḍen, la ttṛaǧun, tewqeɛ deg-sen tmellalt, tekcem-iten tawwla, teccef-iten-id tidi,
yeggumma lxaṭer-nsen ad asen-d-yessefreẓ tamsalt.
Cwiṭ akka, yerfed diɣen afus-is lḥaǧ Ɛmeṛ akken ara ssusmen, yenna-yasen-d:
— Ihi, ay at Tizi! Ay at ufella d at wadda! Init-iyi kan tura mi a tqeblem Sidi Ṛebbi? Ma
tessnem-t? Ma tumnem yis-s?...
Aqbayli, ma testeqsa-t d asteqsi: ma tumneḍ s Ṛebbi? Meḥsub tuqmeḍ-as ccekk, bnu ɣef
yiman-ik lxerṣum d amennuɣ a k-yennaɣ, ad yemceččaw yid-k ma ur yezmir ara i lmut a k-
ineɣ: ɛlaxaṭer yettwasemma yettwargem, am win ara s yebrun i tmeṭṭut-is neɣ ara t-
imetlen d uday, - ma mačči kteṛ! - Llsas yakk amezwaru, neɣ aẓar yakk n ṭṭbiɛa, d wul, n
weqbayli: d nnif. D nnif i ɣef yebded, i ɣef ileḥḥu, iss iɛac, alamma d asmi ara yemmet. D nnif
i d tamusni-s, i d lefhama-s, i d leqraya-s; i yas-yemmalen iberdan, lḥaṣun, am wakken seɛɛun
leǧnas nniḍen lektub; yerna, ama di lɛeṛc ɣef lɛeṛc, ama di taddart ɣer tayeḍ, ama seg
wexxam s axxam. Daɣ netta, d akken i yettamen ula s Ṛebbi, i t-yessen: s nnif. Imi d lǧiran-is
yakk d « lmumnin », umnen s Ṛebbi, netta, ma ixulef-iten,... ur yesɛi ara n nnif: yettwaɛzel,
yettwaḥqer, yettwargem. Ulac, - di lweqt-agi i ɣer d-nawwed di ddunnit - ulac wi iɛebbden di
ttjuṛ, d yeẓra, d ibeḥnaq neɣ deg at sin iḍarren, am win yettgallan, yettwalin iberdan s
iderwicen d imeslab; lakin, ma tudreḍ-as-d Ṛebbi, tcukkeḍ-t mačči d lmumen, bnu ɣef
yiman-ik tregmeḍ-t!
Daɣ netta, deg wedrum n wadda, yella yiwen n lɛaqel, ula d netta d amusnaw, qqaren-as
Muḥend Saɛid, akken d imi d-rran yakk s lexbaṛ i yiman-nsen, ijaweb-d lḥaǧ Ɛmeṛ, yenna-
yas-d:
— Ccfu-k-id, a dda lḥaǧ... Lemmer mačči kan d lemqadra k-nettqadar... nessen-ik ur
tettɛaleḍ ara... tili wissen amek?... di leɛnaya n Ṛebbi, a leɛjayeb... amek almi i yak-d-yenser
wawal-agi?... Ma nessen Ṛebbi? Mi a t-neqbel? Ma numen yis-s?...
Yenna-yas lḥaǧ Ɛmeṛ:
— Ad ak-yeɛfu Ṛebbi, a Muḥend Saɛid! Tabeɛ bniɣ, ẓriɣ d kečč ara yerfun, ara d-ineṭqen.
ɣur-k lḥeq. Yerna, tidet tidet, s mi a tǧeɛlem ad cekkeɣ at tmurt-nneɣ di laman n Ṛebbi!
Ssneɣ-ten akken i yi-tessnem. Walakin yewwi-yi-d a ten-steqsiɣ, imi, nniɣ-awen: ihi ass-a d
netta ara ɣ-yefrun. Nniɣ-awen-t-id sgellin: sin yemrabḍen-agi, a ten-neǧǧ; ad asen-
neṭixxer i sin. Akken dɣa atan yesdeq wawal n tmurt s lekmal: ur yeḥnit yiwen, ur terriẓ
nnmara n ḥed.
Di s yin akkin, yyak, akken yebɣu yili, ilaq-aɣ Ccix i taddart; Ccix, dɣa, ara ɣ-yesdukklen
irkel, ncalleh; ara ɣ-d-yerren s abrid. Ihi, Ccix i yaɣ-ilaqen, d Sidi Ṛebbi ara ɣ-t-id-yefken,
ara ɣ-t-id-iceggɛen...
Di tmezwarut, nniqal qqaren-as: anwa? Anwa-wa wagi ara ycaṛɛen gar-asen? Uɣalen
s akin la ttnadin: amek? Amek akka ara sen-d-iceggeɛ Ṛebbi Ccix? Lakin, ur i ɛeṭṭel ara
lamin yemla-yasen-d:
— Sgellin, ad as-tiniḍ d lmelk i d-ibedden ɣur-i, ihdeṛ-iyi-d. Hataya wamek ara nexdem:
niɣ yeḍher a Ccix ara nuqem ar d abeṛṛani. Ama d kenwi, ay at tmurt-nneɣ, ama d nekk ama d
wayeḍ, ur yeẓri ḥed anwa, imi, nniɣ-awen, ur teẓriḍ ansi ara t-id-iwelleh Sidi Ṛebbi ɣer dagi.
Ihi tura dɣa dagi, a nemɛahad s Ṛebbi: ar seg yiḍ-agi d asawen, ar neqqim mkul yiwen deg
wexxam-is, ur yelli lḥaṣun wi iffɣen i taddart; ar deg yiḍ-agi, ar si lmeɣreb-agi d asawen, ay
abeṛṛani amezwaru ara d-yefk Ṛebbi ikcem-d taddart-nneɣ, ar d netta ara nnerr d Ccix! Ar
akken yebɣu yili, ar ansi yebɣu yekk-d, meẓẓi neɣ meqqer, d igellil neɣ d asaɛi, ar d netta i d
Ccix-nneɣ: ar t-neqbel, ar t-nɛuzz akken ma nella, d at ufella neɣ d at wadda. Ihi tura, ay at
Tizi n Tfilkut, muqlet: ciwṛet iman-nwen. A wid yumnen s Ṛebbi, dɣa atan iban: Ula i
tnadim xiṛ n wakka. Ma d wid ur neqbil ara... a win ara d-yinin kra yin-it-id tura... Ma d nekk,
ma uqmeɣ, lḥemdulleh, ma ḍelmeɣ, steɣfir lleh!...
Ulac win ara d-yinin kra: ur yezmir ad yili wi ara s-yinin tḍelmeḍ, ɛlaxaṭer d ayen i yasen-
yelhan i yasen-d-yemla: d abrid n Ṛebbi kan dɣa i d-yemla. Lḥeq, isem-is lḥeq. Yerna,
lḥaṣun, ma tuɣal ɣer tidet, mkul yiwen i yettnadi wul-is d lehna. Imi akken mkul lǧiha
iɛedda wawal-is, yerna ulamma yelha nnif, lakin ula d lmut tewɛeṛ: ihi imi i yasen-d-yufa
lamin ṛṛay aseɛdi, a leṣlaḥ! D acu tebɣiḍ, ay aderɣal? D tafat!
Daɣ netta, d Muḥend Saɛid-nni kan diɣen i d-ineṭqen, yenna-yas:
— Dɣa, a dda lḥaǧ, ɣur-k anda tettɛawadeḍ i wawal! Ulac ṛṛay am wagi. Ad ak-yeɛfu Ṛebbi!
Ala amcum ara k-yinin tḍelmeḍ, ɛlaxaṭer ur nettaf ara ddwa am wagi i yaɣ-d-temliḍ!
Lḥaṣun, n wi iyi-icban nekk, yerna ad iniɣ ula d at wadda s lekmal akken llan, aql-aɣ neqbel,
nruḍa... ɛlaxaṭer numen s Ṛebbi!...
Di s yin akkin, tfehmeḍ ar d ayen, tefra: tfehmeḍ ur yettili ḥed ara d-yekkren, - yerna ama
d yiwen, ama d sin, ama d ɛecra - ara d-yekkren ad rẓen awal ibanen kan d ṣṣwab, yerna i ɣef
mraḍan sin lɛeqqal yakk n taddart.
Daɣ netta, uɣalen kan ɣef webrid mkul yiwen d ansi d-yeqqar: d lɛali!... Igerrez!...
Yewqem! Ad awen-yeɛfu Ṛebbi!... Neqbel!... Lḥaṣun, almi waqila ula d Ssi Qasi d Ssi
Belqasem la reffden ifassen-nsen ger wiyaḍ am wid ifeṛḥen ula d nitni, am wakken la d-
ttɛeggiḍen: yelha! Neqbel!
Ɛeddin-d s akin rnun-d xemsa neɣ d setta lɛeqqal nniḍen si mkul adrum, dduklen-d ɣer
lḥaǧ Ɛmeṛ d Muḥend Saɛid. Tamurt diɣen tessusem s lekmal. Nitni, s akin, ama ɣef yiman-
nsen, ama ɣef taddart s lekmal, meẓẓi meqqer, mɛahaden s Ṛebbi « ar segmi ara kecmen s
ixxamen-nsen di lmeɣreb-nni n wass-n d asawen, ay abeṛṛani amezwaru ara yefk Ṛebbi ɣer
taddart, ar d netta i d Ccix n Tizi n Tfilkut! »
Ttliliw yeṭṭerḍeq-d s ɣur tlawin. Tamurt s lekmal ad as-tiniḍ ass-n kan i d-tlul.
Udmawen yakk n yemdanen feṛḥen, ceṛhen; lḥaṣun, seg yimiren i yebda yekkes-asen yakk
lkeṛh-nni d ccekk-nni seɛɛun zik deg wa ɣer wa.
Dɣa lḥal iṛuḥ: bdun ttemfaraqen: mkul yiwen yeṭṭef abrid s axxam-is. Lmeɣreb ur iɛeṭṭel
ara yeɣli-d. Seg yimiren, izenqan n taddart s lekmal xlan. Imdanen yakk deg iseqfan ɣer
daxel tetten imensawen neɣ ṭṭsen, am wid ikukran a d-ffɣen. Mi tewweḍ d lɛica ladɣa, ad as-
tiniḍ tamurt akken tella tewwi-tt tnafa. Ala imcac deg izenqan d yeqjan i la yettemsawalen,
sseglafen...
Sennig ttnaṣfa n yiḍ cwiṭ, - Ad as-tiniḍ asmi d-yeffeɣ di Tgemmunt at Musa, mi akken i
yas-d-tefka Tdadact aɛwin, i yeḥseb, i d-yeḥtal akken ara d-yaweḍ deg yiḍ-nni - ata la d-
yettmal, yesquḍur-d ikcem-d Tizi n Tfilkut... Bu Leɣṭuṭ! Xas yezrar kan lḥal, lakin mačči d
win ara yɛerqen: d netta: a t-yeɛqel bnadem ɣer meyya lumayeṛ: d tacacit-nni-ines kan
yesɛa deg wasmi d-yekker, tuɣal di tezweɣ ɣer tebrek, tɣumm-it almi d tammiwin, terẓa-yas
imeẓẓuɣen, tesseɣli-yas-ten-id d akessar am wid n weqjun n yir ccetla. D adamum-nni-ines
kan izzwer-it-id s dat-s, la yesfuḥuy, am win d-itebɛen lǧeṛṛa. Lakin, iḍɛef-d mačči d ayen
iferrun: ɛni zik i yas-ifukk weɛwin-is. Daɣ netta ala ifenɣaren-is kan i la d-yettbanen akteṛ n
zik; lakin werraɣit. Leḥwayeǧ fukkent-as: meḥsub ɛeryan: ala ayen-nni kan ilaqen ad
yeṣṣer; ḥafi, winna atan iban. Atan yewwi-d kan yiwet n lḥaǧa tajdiṭ netta ahat ɣef wakken
ɣezzif iḥeşşeb-itt d taɛekkazt, lakin nettat d tasalelt: win ur neǧhid ara ur tt-ireffed ara s
yiwen n ufus: netta yeṭṭef-itt-id ahat di ddra n yeqjan neɣ ula n lewḥuc di lexlawi.
Ata la d-yesquḍur di ɛeggu, ɛni, ass kamel, netta d tikli; yerna, ma yefka Ṛebbi, ula d
taɛebbuṭ-is... tesquddur di laẓ; rnu, lḥaṣun, xas akken kan d amezwaru n lexrif, netta
yekkumbi-d yakk, iger-d aqerru-s ger tuyat-is am win yenɣa usemmiḍ; neɣ wissen ahat mi
d-yezger i wasif i yeɣli s daxel-is, yelluččex-d.
Lḥaṣun, ikcem-d lqern n Tizi n Tfilkut, yebdu-d azniq, iban la yettnadi anda ara yaf
tajmaɛt neɣ d albeɛḍ itemma i deg ara yeṭṭes.
Iɛeddi akken i tejmaɛt taqdimt d asawen, ur as-igir tamawt. Yekcem talemmast n taddart,
ala iqjan sgelfen-d deg-s: iserwel-iten... Issaweḍ-it-id Ṛebbi akken almi d lǧameɛ n tẓallit,
yaf tawwurt-is telli: yekcem: yefhem amkan. Ḍehrent-as texbuḍin n tcemmaɛin, yerna iwali
agertil di lqaɛa: dɣa... am wakken ara yaf lǧennet!
Ur inuda nniḍen: ur yesɛi ara yxemmem: yeqleb ɣef tewwurt, imdel-itt, yeɣli s teɣzi-s ɣef
ugertil, iger-d nnehta annect-ilatt, yessummet iɣil-is, yeṭṭes. Yerna cwiṭ kan akka yebda la
yesxeṛxuṛ.
Deg wasmi d-yecfa ɣef yiman-is, leɛmeṛ yessin iḍes yecban win n wass-n. Lukan waqila d
tiẓerbay neɣ takḍift d temleḥfin i yessa, tili wissen mi a tent-yaf xiṛ ugertil-nni n lǧameɛ!
Lmeɛna, yeɛya-d s tidet, mačči d lekdeb. Yeɛya-d ama deg iḍarren-is, ama di leɛḍam-is, ama,
ladɣa, di lehmum d twaɣiyin yakk i d-yeṛwa d webrid. Deg wasmi d-yeffeɣ ɣer yinig, ur
yezgil tamcumt.
Asmi akken d-yerfed tafejrit, di Tgemmunt, Yeɛzem s Aɛṛaben, « ad iṛuḥ a d-yessis am
atmaten-is », akken i s-tenna Tdadact, deg wass-n, netta ileḥḥu, yettnadi ɣef waɛṛaben... ur
ten-yufi: deg wass-n, adrar i wumi iḍal a t-id-yemmager wayeḍ, yaf-it am gma-s, kkes-it
ffer-it: d Leqbayel, d lebda d Leqbayel. Tuddar-nni yeǧǧa ɣer deffir i d-yettaf ɣer s dat: ur
yelli deg-sent waɛṛab wala taɛṛabt. D acu kan, yerr-d s lexbaṛ a ziɣ ar ttemxillifen lɛibad di
lɛeṛc ɣer wayeḍ, almi ula di taddart kan ɣer tayeḍ, ama di lexliqa, ama di ṭṭbiɛa, ama di
tmusni; ama di leqwanen d leɛwayed, lḥaṣun, d lecɣal-nni yakk iss i ččekkiṛen iman-nsen
Leqbayel.
Ussan-nni kan imezwura i ɣef yewweḍ ɣer wanda ara yettwasemmi d « abeṛṛani »
- meḥsub di Tgemmunt kan akkin - yebdu yettarra-d s lexbaṛ yettaɣ-itent s aqerru: taswiɛt,
a d-yemlil d walbeɛḍ n tuddar i deg ara yens s lehna, yerna ad yaf ula d albeɛḍ n lmumnin
ara s-d-yefken cwiṭ imensi taswiɛt, a d-yeɣli di taddart i deg ara s-nedhen s teɣrit, a t-kkaten
alamma ifuḥḥ mi ara t-id-afen kan yeṭṭes di tejmaɛt neɣ ula di lqurub. Daɣ netta, yuɣal bu
Leɣṭuṭ ula d aḍar-is ur t-ireffed ara deg wemkan ɣer wayeḍ alamma iḥezzeb ma ur as-d-
iḍerru wara.
Taneggarut yakk i t-yecceɛfen, almi yuɣal, lketṛa, yettnusu-t kan di lexlawi, yessetmenyif
lewḥuc a t-ččen taneggarut yakk, d tin yeḍran yid-s di tmurt-agi n « tlemmast », akka d cwiṭ
i Ttlata taqdimt.
Ass-n diɣen, yesɣer ul-is, yensa akka deg yiwet n tejmaɛt n taddart, ur tesɛiḍ i yellan.
Azekka-nni ṣṣbeḥ zik, afen at tmurt yiwen n wexxam yettwaker. Awḍen-d ɣer tejmaɛt,
afen-t-id dinna yeṭṭes. S akin... ss ma ad as-iɛiwed ɛeẓrayen a t-isal akken! Akken d imi t-ṛwan
s teɣrit, awin-d ula d amrar iss ara t-ɛellqen ɣer teslent. Bu Leɣṭuṭ yemmut: d talalit kan i d-
iɛawed ass-n. Lakin iḥun Ṛebbi fell-as: akken d imi la t-ččuddun deg wemgerḍ, iḍheṛ-d win
tt-i-xedmen s tidet. S akin netta serrḥen-as, lmeɛna ula d akken rnan sqerqren-t-id, tebɛen-
t-id s ṛṛjem, nnan-as: Lukan a nuɣal a k-nwali yakk di tmurt-agi! Deg wass-n daɣ netta xas
yufa taddart ur yuga-d ara wul-is, yebɣa ad yens deg-s s lemcehwat neɣ di lxuf n wuccanen,
ad yaṛǧu ar d-ineṣṣef yiḍ d wamek ara tt-yekcem, alamma d ṣṣbeḥ zik, i ṭṭlam, ad yessenser
iman-is.
Lakin, ass-n, di lǧameɛ n Tizi n Tfilkut, deg wakken yufa agertil-nni ay acki-t, d aleqqaq,
yeḥma, ur d-yewjiɛ ara ula deg wesxeṛxeṛ-nni-ines.
Aɛellem n lefjer, ata iṛuḥ-d yiwen n wemɣar; dɣa waqila n at ufella; yekcem ɣef lǧameɛ ad
yeẓẓal: yecɛel cwiṭ n tcemmaɛt... almi i yas-yeḍher wergaz yeẓẓel di tɣerɣert annect n leɛǧeb.
Dɣa, din din yefhem mačči d mmi-s n taddart ara yeṭṭsen akken dinna.
Iɛeddi ɣer-s, yeɛreḍ a t-yessaki: yuɣal ihucc-it: Bu Leɣṭuṭ irfed-d aqerru-s: yedduqes.
Yenna-yas:
— Sbaḥlxiṛ, a dda... Muḥend! Sbaḥlxiṛ... iḥem waldi-k! Semmḥ-iyi, di leɛnaya-k: tura ad
ṛuḥeɣ s yagi... di leɛnaya-k! Iḥem waldi-k!...
Netta la yesqizzib, yettḥellil: di leɛnaya-k! Iḥem waldi-k! Akken ara yessemneɛ iman-is,
ad yerwel s yin: amɣar, am win ur nesli ara yakk, la t-yesskad, itebbit iman-is d bnadem ur
yessin ara yakk ula di tmurt irkel. S akin, yenna-yas:
— Mačči Muḥend i yisem-iw. Lḥusin! I kečč, d abeṛṛani, yyak?
Iɣawel diɣen s asenneḥneḥ-nni-ines yeǧɛel d taḍṣa, yenna-yas:
— He... he... Anɛam, a dda... Lḥusin... Anɛam! Ih, d abeṛṛani: d abrid kan i yi-d-yewwin s ya.
Niɣ, ulac uɣilif? Daɣ netta tura ḥareɣ ad ṛuḥeɣ... iḥem waldi-k!...
Yekker, am win ara ycudden aggus, yerfed amesraf-nni d-yewwi d taɛekkazt. Amɣar
ineggez ɣer tewwurt akken ara s-iqerreɛ, yeffeɣ-it leɛqel: iban d win yebɣan ad iṛuḥ a d-
yessiwel i medden, lakin almi i yas-d-yenna:
— Aṛǧu, aṛǧu! Ɣur-k sani tettṛuḥuḍ! Ur ttembiwil ara s yagi! Tura a d-uɣaleɣ.
Yerna yejbed tawwurt s deffir-s, yeṭṭef-itt d tazzla d wezniq azniq.
Yeqqim Bu Leɣṭuṭ s daxel n lǧameɛ, nniqal yebded kan yewhem. Taggara-ya, am win ara i
t-id-yewwten s udebbuz, imi-s d wanzaren-is kkawen deg yiwet n teswiɛt, arquqen-is ffɣen-
d, tigecrar-is la ttergigint... am asmi nniqal t-ɛellqen ɣer teslent. Lakin, di leɛnaya n Ṛebbi,
amek? Amɣar yefka-tt d tazzla yerna la s-d-yettɛeggiḍ: qqim kan dagi! Tura a d-uɣaleɣ!...
iban am uzal, yeḍher mebla ccekk, ar d lɣaci i wumi iṛuḥ a d-inebbeh, ar d irgazen nniḍen
ara d-yawi! S akin,... s akin, winna diɣen iban ar d ahlak ara t-helken diɣen s teɣrit! Tabeɛ
iban wemɣar, amcum mi yexṣer wudem-is... mi ineggez ɣer tewwurt... Ihi ɛni s acu yeḍran
diɣen di taddart deg yiḍ-nni? Deg yiḍ-nni amcum, - aseɛdi? - i ɣef t-id-yewwi Ṛebbi ɣer din!
D albeɛḍ diɣen ayen yettakren! Yerna tura amek? Ad yerwel? Yefhem d ayen, ifut lḥal:
ahat s dat n tewwurt kan ara d-yemlil yid-sen. Yeẓra di tlemmast n taddart i t-yuɣ lḥal. Ladɣa
mi ara t-ṭṭfen akken yerwel ara s-tent-ḥiwlen akteṛ: win irewlen, almi i tt-yexdem! Ad
yeqqim? Yeẓra mi ara d-asen ad as-zzin ur yettili ṭṭbeɛ, wala ccṛeɛ. Wissen kan ma ur t-
nnɣin ara d lmut!
Netta akken, wqeɛn-as imetman, taɛebbuṭ-is yeṭṭef-itt s sin ifassen am win tehlek
tmeḥḥaqt... almi ata telli-d tewwurt, kecmen-d di tmanya neɣ d ɛecṛa yid-sen, ikcem-iten-id
nnefs, amɣar-nni Lḥusin yezwar-d s dat-sen, dɣa yenna-yasen:
— Niɣ nniɣ-awen! Atan ɣer-wen!... Yella wi t-yessnen?
Nnan-as yakk:
— Ala! Ur t-nessin ara leɛmeṛ yakk di tmurt-agi... Welleh, ar d abeṛṛani, yerna s tidet!...
iḥun Ṛebbi, ur iṛuḥ ara!
Dɣa Bu Leɣṭuṭ ifukk d lmaḍi: yebdu diɣen:
— A... a... a dda Muḥ... a dda Lḥusin, ahya di leɛnaya-nwen! Iḥem waldi-k! Wa ḥeqq Ṛebbi!
ḥeqq Ccix Bu ijellaben!... ḥeqq tmanya u tmanyin n ṣṣellaḥ! Ma xedmeɣ acemma, ma ttekkiɣ, ma ẓriɣ, ma ɛelmeɣ yakk! Nekk ṭṭseɣ kan dagi: usiɣ-d ɛyiɣ... Ahya di leɛnaya-nwen!
Nutni ur as-slin ara yakk: deg wakken feṛḥen, lhan-d kan la ttemyehdaṛen n waygar-asen.
Imdanen simmal la d-rennun keččmen-d. Wid d-yewwḍen a t-ttemsenɛaten s uḍad, wa
iḥekku i wa:
— Atan ɣer-k, atan La k-qqaren ṣṣbeḥ-agi i t-id-ufan dagi di lǧameɛ. Mačči d Ṛebbi i yaɣ-t-
id-iceggɛen?... Welleh a sidi, ar d lewhayem! Leɛca kan i nemɛahad fell-as, ṣṣbeḥ-agi
yewweḍ-aɣ-d! Ɣurwat kan ad aɣ-yenser!!!
Leɛca-nni i mɛahaden fell-as!... « Ɣurwat ad aɣ-yenser »!... D ayen; d ayen, iban kan.
Iban wayen t-yettṛaǧun: ula d aɣyul a tt-yefhem! Lakin... amek? Mɛahaden ar t-nnɣen
uqbel a ten-id-yaweḍ?... Ihi wigi ttkacafen! Neɣ, d acu n tmurt-agi i ɣer t-id-yewwi Ṛebbi?
Segmi ur as-d-yesmeḥsis ḥed, yuɣal la ycexxem kan axlul d ileddayen ɣer daxel, yestemtum
weḥd-s weḥd-s: Annaɣ! Annaɣ a Ṛebbi! D acu xedmeɣ?... Annaɣ a Ṛebbi! Annaɣ a
Tadadact! (almi d ass-n i yas-isemma akken) Annaɣ, a Tadadact, wekkleɣ-am Ṛebbi! Annaɣ
a Tadadact, d wigi i d Aɛṛaben!... D wagi i d inig! Annaɣ...
Lǧameɛ yeččuṛ: win a-ikecmen iwala-t ad yeffeɣ ad yeǧǧ amkan i wiyaḍ. Netta yuɣal
itekka kan ɣef lḥiḍ.
Yesɣafel wid-nni i t-id-iqerben, yeffer aɛekkaz-nni-ines s ddaw n ugertil: meqqar ulayɣer
t-walin. La yesmeḥsis, iceɛɛel allen-is. Taswiɛt dɣa d bu mkemmel fell-as, d ayen, mi iwala,
- yerna yesla-yas - i yiwen n ilemẓi yessenɛet-d ɣer-s, yenna-yas i wexṣim-is:
— Ilaq-annaɣ aqerru-s!
Ad aɣen aqerru-s! Annaɣ, a Ṛebbi! Ihi d lbiɛ ara yenz uqerru-s! D ayen, tura tefra! D
timezla ara t-zlun, yerna ad as-d-kksen aqerru-s weḥd-s... am ikerri n lɛid, yerna ad yenz!
Ihi... ihi, d lmakla ara t-ččen! Yemmekti-d d tmucuha-nni i deg d-ttadren Bni ɛeryan itetten
lɛibad; lakin qqaren Bni ɛeryan d aklan, leḥḥun ɛeryan, wamma wigi, a sidi, isell-asen la
heddṛen d taqbaylit, am netta.
Yebda uqerru n Bu Leɣṭuṭ la ytezzi, am win isekṛen: d ayen kan i wumi yezmer ad yeṣber.
Iṛuḥ nniqal ad yebberttex ɣer lqaɛa; taswiɛt diɣen yaki-d: d Muḥend Saɛid-nni n at wadda-
yagi i d-ikecmen, a la s-ḥekkun ifellaḥen: ula d netta dɣa yeččuṛ d lfeṛḥ, la s-yeqqar:
— Nḥemd-ik, ncekkeṛ-ik, a Sidi Ṛebbi!... nḥemd-ik, ncekkeṛ-ik!
Yuɣal yesla-yas Bu Leɣṭuṭ yenna-yasen i wiyaḍ yellan ɣer tewwurt:
— Ṛuḥet! Ɣiwlet, ssakit-d lḥaǧ Ɛmeṛ, lamin: init-as a d-iṛuḥ. Ssakit-d yakk taddart; tabeɛ
ṛuḥet kan init-as i uberraḥ a d-iberreḥ anejmeɛ n taddart irkel! Ṛuḥet, ɣiwlet, azzlet!...
Asmi akken ɛezmen a t-ɛellqen ɣer teslent ur d-ssawlen i lamin, ur d-ssnejmaɛen taddart,
ur d-iberreḥ uberraḥ; lakin, dinna yewwi-d s lexbaṛ ur tetten ara lɛibad, ur znuzun iqerra-
nsen... wamma dagi...
S akin, akken d imi yesla i yiwen la yhedder fell-as, la s-yeqqar i umeddakel-is: d Ssi Qasi
lakk d Ssi Belqasem ara yeččen aqerru-s... ma nɛemmed-asen... dɣa argaz yeɣli, yeṣraɛ...
yesxeṛxeṛ, yeṭṭes, tewwi-t tnafa!
V. Ccix Ḥmed-u-Ɛli.
Yaf-d iman-is mi d-yuki di tejmaɛt-nni i wumi qqaren Taqdimt.
Tamurt diɣen s lekmal tezzi-yas-d i lḥaǧ Ɛmeṛ at Rabeḥ. Netta dɣa akka tama n lamin,
sennden-t ɣer lḥiḍ, la t-ttṛuccun s waman, seffḍen-as udem-is. Akken d imi d-yelli allen-is
iwali di ssuq yeɛmeṛ; deg imeẓẓuɣen-is am ṣṣut-nni n weglaf n tzizwa: iɣleq-itent, yeqqen-
itent diɣen din din, la s-yeqqar di lxaṭer-is: a Ṛebbi, mmuteɣ yagi, neɣ mazal? Di lǧennet-
ayagi i lliɣ neɣ di lǧahennama? Lakin lḥaǧ Ɛmeṛ iwala-t, yerra-d s lexbaṛ, yenna-yas:
— Ihi a mmi, d ayen? Iɛedda-yak? D acu k-yuɣen akkagi? Niɣ, ur yelli wi yak-yennan kra
neɣ i yak-ixedmen kra?...
Mačči di lǧennet wala di lǧahennama i la s-d-iheddeṛ wagi i t-id-yettlaɛin akka! Tagi d
taɣect n bnadem am kečč d nekk.
Yelli-d yiwet n tiṭ, yerna-d tis snat. Segmi iṭij akken d-yecreq, isfeḍ-itent, yesked yakk
akka n wakka: yesked ɣef lamin, yenna-yas:
— Anɛam, a dda... eh... ɛni yella kra yeḍran? I nekk, mazal-iyi kan dagi?... Ihi tura ad
ṛuḥeɣ: d lawan... Iḥem waldi-k!...
Yenna-yas lḥaǧ Ɛmeṛ:
— Ur tesɛiḍ sani ara tṛuḥeḍ! Kečč fehmeɣ-k d afellaḥ ɣef yiman-ik... Ahat tettnadiḍ kan ɣef
weɣrum-ik, yyak? Yenna-yas:
— Ih! S wa, s wa: d aɣrum kan: ur tesɛiḍ i ttnadiɣ nniḍen; tedduɣ s aɛṛaben... ad inigeɣ, a
d-ssiseɣ am atmaten-iw!
— D lɛali a mmi, d lɛali! Ihi dɣa yessemlal-ik-id Ṛebbi d tewwurt: tufiḍ dagi tamɛict n liser
xiṛ n waɛṛaben: dagi d atmaten-ik ayagi: niɣ, yiwen-nneɣ? Dɣa ansi-k?
— Nekkini?... di Tgemmunt.
— Anta Tagemmunt?
Inṭeq-d yiwen deg wid-nni yeqqimen tama n lamin:
— Iɛreq-ak, a dda lḥaǧ? Di tmeslayt-is kan iban n Tgemmunt at Musa-yinna n uẓaɣar neɣ ala? Yenna-yas Bu Leɣṭuṭ:
— S wa, s wa! Iḥem waldi-k!... n Tgemmunt at Musa. Yenna-yas lḥaǧ Ɛmeṛ:
— Ṣaḥḥa, ṣaḥḥa! D tidet. At Musa-yinna n lebḥeṛ, ssneɣ-ten; ssneɣ ula d taddart-ik. D lɛali
tamurt, d lɛali imdanen almi fukken. Ssneɣ deg-sen mačči d yiwen. Ihi dɣa a leṣlaḥ imi s yin!
I kečč, dinna, wi k-ilan? Isem-ik?
— Nekkini?... Isem-iw, bu... bu... bu... (yekker ad as-yini Bu Leɣṭuṭ, yuɣal yerra-t amzun
kan d asqewqew: yenna-yas) Isem-iw... isem-iw Ḥmed... Anɛam, a dda lḥaǧ ih! Ḥmed; yerna
segmi baba, - ad as-yeɛfu Ṛebbi! - Isem-is ɛli, dɣa qqaren-iyi Ḥmed-u-Ɛli...
Yenna-yas lḥaǧ Ɛmeṛ:
— Ḥmed-u-Ɛli! D lɛali! Ad ig Ṛebbi dɣa d isem i ɣef ara nerbeḥ! Yerna, muqel kan: u ɛli, d
lɛali: yemtatel ula d awal! Ncalleh d kečč ara ɣ-d-yerren taddart! D lɛali... Ihi a Ḥmed-u-Ɛli...
a Ccix Ḥmed-u-Ɛli, si tura ad ak-nini mebṛuk: ad ig Ṛebbi d ṛṛay aseɛdi! Ihi, si tura aql-ik d
Ccix-nneɣ, d Ccix n Tizi n Tfilkut: Niɣ akka ay at tmurt-nneɣ?
Bu Leɣṭuṭ, xas... d Bu Leɣṭuṭ, walakin nniɣ-ak, ur yelli wayen t-ixuṣṣen deg iḍarren almi...
d imeẓẓuɣen. Daɣ netta, ula d asmi akken ikess tiɣeṭṭen di Tgemmunt at Musa, isel s wawal
n Ccix, yeẓra d acu i d Ccix n taddart. Lxerṣum, yettwali ccix Tgemmunt mi ara yettṛuḥ ɣer
lǧameɛ ad yeẓẓal, mi ara ssudunen medden aqerru-s; isell-as mi ara d-yedden; iḥdeṛ-as deg
wass n lɛid tameẓyant mi ara yeqqar di tektabt, iḥekku-d ayen iḍerrun di laxeṛt; yeẓra,
lḥaṣun, ula d amuḍin d Ccix i yas-d-ttawin ikteb-as lḥerz... yeẓra yakk: daɣ netta yuɣal
diɣen la yeskad akka n wakka, la s-yeqqar: Ihi, tura d tisselbi i selben lɛibad-agi neɣ d nekk i
yselben, neɣ i la yettargun?
Lḥaǧ Ɛmeṛ yeɣra deg wul-is: iwala ilaq a t-yessefhem bnadem; yenna-yas:
— Twalaḍ? Tamurt yakk tefṛeḥ yis-k. Tegra-d di lecɣal nniḍen: ur tesɛiḍ i wumi ara
tḥebbṛeḍ. Yeshel am wulac. Tabeɛ, ar ticki neqqim weḥd-neɣ ad ak-mmleɣ. Tura ilaq kan ad
ak-nini tamsalt akken tella... Ssebba, hattaya...
S akkin, yeḥku-yas di tmezwarut almi d taneggarut. Akken yessen yakk lecɣal nniḍen Bu
Leɣṭuṭ i yessen ula d lemɛahda s Ṛebbi d acu teswa. Daɣ netta, akken d imi i yas-d-ifukk
lamin tamacahut, yettaɣ-it lḥal yefhem, yewwi-d s lexbaṛ, yeẓra, lḥaṣun, mačči d akellex.
D ayen iss i s akin netta deg wul-is yefra-tt mi yas-yenna: Annaɣ, a Faṭima, semmeḥ-iyi!
Semmeḥ-iyi mi yam-nniɣ Tadadact! Yenṭeq ɣer lḥaǧ Ɛmeṛ, yesteqsa-t kan ɣef yiwet:
— Ihi... a dda lḥaǧ, i-... Ssi Qasi d Ssi Belqasem... niɣ, ur tetten ara aqerru-w?
Yenna-yas lḥaǧ Ɛmeṛ:
La Qasi la Belqasem! Ur tesɛiḍ wara... yeččen aqerru-k neɣ ara k-yinin ula d awal. aql-ik
di leɛnaya-nneɣ irkel akka a ɣ-twalaḍ dagi. Nniɣ-ak: d kečč i d Ccix n Tizi n Tfilkut!
Dɣa tilawin rnant sɛeẓẓgent-d ddunnit s ttliliw.
Lamin yekker yenna-yas:
— Yya tura a... Ccix, ad ak-mmleɣ axxam-ik.
Ifellaḥen kkren ula d nitni, mfaraqen, mkul yiwen iṛuḥ ɣer ccɣel-is.
Lḥaǧ Ɛmeṛ yeddu-d d Bu Leɣṭuṭ, - neɣ ɛad d Ccix Ḥmed-u-Ɛli imi d akka ay d isem-is di
s yin d asawen - yawi-t-id ɣer yexxamen-agi dɣa i deg uɣalen bnan-as taqubbet. Imiren, d
lḥaṛa kan akken, deg-s sin n yexxamen neɣ tlata; teḥjeb, n yiman-is, tettwaɛzel kan i
yemrabḍen. Yefk-as tisura, yernu yenna-yas:
— Atan wexxam-ik, a Ccix: ulac wi yak-yettalasen deg-s. Tegra-d di lɛula d-wayen yakk ara
teḥwiǧeḍ, mkulec a k-id-yettas s ɣur-i. Tura ad ak-d-ceggɛeɣ taklit ara k-iqeddcen...
Lḥaṣun, iss i ineṣṣef wass, yettaɣ lḥal Ccix Ḥmed-u-Ɛli am wakken meyyat sna i deg yella
deg wexxam-is, di Tizi n Tfilkut. Yerna yagi yettaɣ-it lḥal lḥaǧ Ɛmeṛ iceggeɛ-as-d llebsa deg
iḍarren almi d taɛmamt tamellalt am tin akken yettlus lamin i yiman-is. Daɣ netta, mi d-
yeffeɣ tameddit a d-yali ɣer lǧameɛ, lukan d i t-id-yemlal walbeɛḍ n at Tgemmunt at Musa,
tili wissen ma ad yeɛqel Bu Leɣlut? Wissen... ḥacama, lḥaṣun, smektin-t-id ifenɣaren-is,
ahat... ɛlaxaṭer lemmer lemmer wi yas-yeqqaren dɣa s tidet llebsa ur tettbeddil ara bnadem,
a d-yelfu d albeɛḍ ur njeṛṛeb ara i d-yeǧǧan awal-agi: win ijeṛṛben, s lexbaṛ, yeqqar-as: mel-
iyi-d acu telsiḍ, ad ak-mmleɣ d acu teččiḍ! D tidet. Yerna, di « d acu teččiḍ, » yettekki ula d
acu teswiḍ: anta i d ssuma-k, d acu telliḍ, d acu, lḥaṣun, i d liḥala-k ger yemdanen.
Ad as-tiniḍ yextaṛ-as-d lamin leḥwayeǧ-nni i yas-d-yefka: d tid-nni iss i yettban Ccix d
Ccix. Daɣ netta, mi akken la d-yettali Bu Leɣṭuṭ iteddu-d ɣer tejmaɛt, sin n ibeṛnas d
icebḥanen yesdukkel-iten-id ɣef tikelt; asebbaḍ azeggaɣ yettijjiq; almi ula d taɛekkazt, d tin
akken i wumi qqaren lxizrana; xas yemlal-it-id d win t-yessnen d Bu Leɣṭuṭ, welleh ur as-
yenni Bu Leɣṭuṭ: ar d as-yini: a Sidi! Neɣ: a Ccix! Neɣ, lxerṣum, ar d-yessusem kan, ad yelli
imi-s. Akkagi i d-yexleq Sidi Ṛebbi ddunnit! Ayen nniḍen yakk d akellex.
Uqbel akken a d-yeffeɣ d lxelq ajdid, iteddu ɣer lǧameɛ, lejwahi n uzizwu, mi yeqqim weḥd-
s deg wexxam-is, iɛerreḍ yakk llebsa-nni tajdiṭ ladɣa asebbaḍ: meẓẓi fell-as, s bessif kan i
yettebdad yis-s, ur yebni ɣef yiman-is, almi d-yekcem ɣer-s bnadem, si tewwurt yebda-yas-d:
— Salam ɛli kum! A mebṛuk, a Ccix! Ad ig Ṛebbi nerbeḥ fell-ak! Welleh a gma, a feṛḥeɣ d
ayen kan! Nekkini d Si Qasi!...
— Ssi Qasi! d kečč i d Ssi Qasi?...
Bu Leɣṭuṭ, nniqal mi i s-yesla kan yenna-d: d Ssi Qasi, ineggez ɣer tesga, yettwexxiṛ ɣer
deffir, yeskad akka n wakka, am win yettnadin aɛekkaz neɣ kra iss ara ifak iman-is. Awal
kan n Ssi Qasi yesmekti-yas-d « Ssi Qasi d Ssi Belqasem yebɣan ad ččen aqerru-s. »
Daɣ netta, ileddayen-is diɣen kkawen, axlul ijbed-it ɣer daxel, itekka ɣer lḥiḍ: yiwen n
usebbaḍ deg ufus, yeẓẓa-d arquqen-is di Ssi Qasi.
Lakin, mi ara yesked, d argaz am yergazen, neɣ ɛad; yelsa akken ilaq, zeddig; tamart
akken kan tebda tettimlul; lḥaṣun, ur yelli deg-s wacemma... n lewḥuc, neɣ n bni ɛeryan.
Yernu yemmekti-d lḥaǧ Ɛmeṛ s yennan: ur tessɛiḍ wi ara tagadeḍ!
Dɣa, yuɣal ɣer leɛqel-is, yessebded tuyat-is, yenna-yas:
— Lɛeslama-k... Iḥem waldi-k... eh... i-... Ssi Belqasem, anda yella? Ur d-yeddi ara yid-k?
Ssi Qasi yewhem cwiṭ, am win ur nefhim ara; yuɣal yenna-yas:
— Belqasem! Ur yuklal ara « Sidi »: yessexṣar kan deg wawal n Ṛebbi. Dɣa, ma yehwa-yak,
lketṛa, fell-as i d-usiɣ a k-weṣṣiɣ: ɣur-k anda d-yettṛuḥu ɣer-k, - ma ur d-iṛuḥ ara yagi? - ad
ak-yesqizzeb, ad ak-d-yawi yakk timucuha-nni-ines iss i yettkellix medden! Tabeɛ, akken i
yessufeɣ i webrid n Ṛebbi at wadda almi ifukk deg-sen ula d leɛqel, bɣan a t-rren d Ccix.
Walakin, iḥun Ṛebbi, mazal lmumnin: at ufella-yagi ur qbilen ara. Ma yehwa-yak ihi, niɣ
tura n waygar-aneɣ kan, ala lḥaǧ Ɛmeṛ kan i ixuṣṣen deg-sen cwiṭ tamusni! Lakin, ulac
uɣilif: bnadem ad inadi kan lehna d leṣlaḥ n tmurt. Win yessnen Ṛebbi s tidet ur t-iɣelleb
ara cciṭan. Yerna, muqel kan: nekkni nettḥebbiṛ, Ṛebbi yeṭṭebbir. Imcumen ɛezmen nniqal ad
aɣ-ceɛɛlen timess i taddart, tusiḍ-d kečč tessexṣiḍ-tt! Ihi tura a Ccix, ad yecbeḥ lǧameɛ yis-k,
ad yeɛmeṛ... Ahat ass-agi dɣa ara tebduḍ?...
Yenna-yas:
— Ass-agi ara bduɣ?... Ih! ass-agi ara bduɣ... eh... iḥeqqa a Ssi Qasi... keččini... d Ccix
yyak?... Tesneḍ a teẓalleḍ?...
— Ma ssneɣ ad ẓẓalleɣ?... eh... cweyya... ger cwiṭ d waṭas, ulamma Belqasem yenna-yasen
steɛmileɣ kan... Acimi?...
Yenna-yas:
— Axaṭer... ehhh... nekkini... tfehmeḍ nniqal tedduɣ s Aɛṛaben, ad inigeɣ... Ur bniɣ ara akka
ad uɣaleɣ d Ccix... Lḥaṣun, ur ẓriɣ ara akka... Asmi iyi-tenna Faṭima... ehhh... asmi... Ihi, keččini,
iḥem waldi-k... ad iyi-temleḍ amek, axaṭer... ur ssineɣ ara ad ẓẓalleɣ... iḥem waldi-k...
Ssi Qasi yettaɣ lḥal yewwi-d s lexbaṛ, akken yebɣu yili, « lqari ma yetlef! »: akken yebɣu
yeɣleḍ neɣ yeffeɣ i iberdan-nni yessen akken, win yeɣran, yeɣra. Daɣ netta, ula d Ssi Qasi, si
tmezwarut « i yeɣra » Ccix Ḥmed-u-Ɛli, i yefhem tamsalt-is, ladɣa ɣef wakken teḍra.
D ayen iss i, mi d-iṛuḥ ɣur-s, ddehn-is dɣa akken ara yezwir « wayeḍ », Ssi Belqasem, ɣef
lemḥibba n Ccix ajdid i ɣef teddukel taddart. D ayen iḍehren, ay inebgi n Ṛebbi-nni wu ɣer ara
tez̧z̧alla tmurt ar d-yeḥwiǧ wi ara s-yemlen lxerṣum d cwiṭ n lefrayeḍ-nni n ddin yettissin
ufellaḥ n menwala. Ihi d timzwirit kan netta d Belqasem ɣer-s. Yezwar d netta. Ihi, ma d
lebɣi, a « t-yerbeḥ » i yiman-is.
Di leṣlaḥ n walbeɛḍ, yettaf bnadem leṣlaḥ n yiman-is. Di s yin s akin, diɣen, di leṣlaḥ n Ssi
Qasi, yaf Ccix Ḥmed-u-Ɛli akken ara yeḥfeḍ lxerṣum d akken ara yezmer ad yettebdad s dat
medden di lǧameɛ.
Nniqal yeɛzem Ssi Qasi ad as-yesseḥfeḍ anda ulac yiwet n tsuṛett. Yebda ad as-d-yawi
« lḥemdu... », lakin akken d imi yas-d-yenna deg-s, s lemɣawla, kra imeslayen, dɣa yerfed
afus-is, yenna-yas:
— Aṛǧu, aṛǧu di leɛnaya-k... Taɛṛabt ur ssineɣ ara... Ur tezmireḍ ara ad iyi-tt-id-tawiḍ s
teqbaylit?...
— S teqbaylit?... eh... eh... ala, ula amek! Tfehmeḍ awal n Ṛebbi s taɛṛabt kan i yekteb di
Lqerɛan... Daɣ netta... Walakin, yella wamek: mi ara tebɣuḍ a teẓẓalleḍ seg wul, yili ur tessinṭ
ara n tsuṛett d lmaḍi, ini kan yiwen n wawal, taẓallit-ik tewweḍ ɣur Ṛebbi... Niɣ, yiwen n wawal
yeshel fell-ak a t-tiniḍ?...
— Amek?... Di leɛnaya Ṛebbi dɣa, ad iniɣ kan yiwen n wawal, s akin taẓallit-iw a taweḍ ɣur
Ṛebbi? Anwawa awal-agi?...
— Yeshel am ulac: ini kan: llehu-akbeṛ! D aya. S akin tṛekkɛeḍ tseǧǧdeḍ...
Segmi iwala diɣen Ssi Qasi Ccix Ḥmed yelli-d kan deg-s arquqen-is, ur yeẓri tigert, yerna
yessefhem-as diɣen d acu i d aweddi d uṛekkeɛ d useǧǧed, yerna lḥaṣun yemla-yas ula d
lewqat akken llan, almi, taneggarut, iwala-t yezmer ad iqeddem ɣer lǧameɛ: s akin, ayen
nniḍen... ad ig Ṛebbi ttawil, akken i s-yenna win. Yerna, tabeɛ, ɛumen wussan i deg ara t-
isseḥfeḍ akken ilaq imi di s yin d asawen d Ccix Ḥmed i d wi ara ẓẓallan mkul ass: ma belḥaṛa
kan a t-id-yettawi weḥd-s s axxam, a t-yesɣer cwiṭ, ya lukan ala i wudem n Ṛebbi... I wudem
n Ṛebbi!... yerna, dɣa, ma yella wi d-yewwten ɣur Ccix n taddart ɣer lektiba n leḥruz... dɣa a
t-yettaɣ lḥal netta yewǧed dinna a ten-yekteb... i wudem n Ṛebbi, neɣ, ma yella kra iss i tt-
id-iɣat lmektub, d aṭas...
Lxattima, mi yas-yenna Ssi Qasi: Beqqaw ɛla xiṛ! Yettaɣ lḥal yagi Bu Leɣṭuṭ yeẓra yakk
amek ara yettebdad, ara ykennu i weɛrur-is, acḥal iberdan deg wass, anti sswayeɛ; lakin
yemmekti-d yiwet ad yesteqsi fell-as Ssi Qasi: itbeɛ-it ɣer tewwurt, iɛeggeḍ-as:
— Aṛǧu, aṛǧu, a Ssi Qasi, di leɛnaya-k!... Ihi, ma bɣiɣ ad as-hedṛeɣ i Ṛebbi s teqbaylit,... ur
iyi-ifehhem ara!...
Lakin Ssi Qasi ur as-d-yesli ara: yagi iṛuḥ yebɛed.
Ihi, mi d-yeffeɣ tameddit, iteddu ad yali ɣer lǧameɛ, yekkes-as yagi cwiṭ n uḥebbeṛ-nni iss i
nniqal yehlek iman-is. Imi kan i yas-yella wamek ara yekcem, ad igger iman-is ger imeẓẓulla
nniḍen yakk, imi yeḥfeḍ meqqar d akken ara yreffed ifassen-is d wamek ara ykerref
tigecrar-is, akken yettwali xeddmen imeẓẓulla, tegra-d... tẓallit: yyak, mkulci ɣer wul; mi
yenna: llehu-akbeṛ!... lbaqi... xas ur ifehhem ara Ṛebbi taqbaylit, netta, lḥaṣun, akken
yessen ad as-yehdeṛ. Yerna, ladɣa, mačči s teqbaylit i t-yettlaɛi deg wasmi d-yekker? Mačči
s teqbaylit i ydeɛɛu ɣer-s yerna acḥal d abrid i t-id-yeqbel?
Ass-n, yessiweḍ i tẓallit n lɛaṣer, akken i s-yenna Ssi Qasi. Ulamma mazal d lweqt n
lxedma ɣef ifellaḥen, lakin kra n wid-nni yakk iḥedṛen di taddart ulin-d neɣ ṣubben-d, ad as-
ḥedṛen, a t-walin, ad as-sslen: d ass amezwaru.
Yaf di lǧameɛ yiwen n bnadem, yeččabi ɣer Ssi Qasi, ladɣa di llebsa d teɛmamt, am wakken
d gma-s. Yerna, iɛqel-it s lekmal mi yas-d-yenna:
— Lɛeslama-k! A mebṛuk a Ccix! Ad ig Ṛebbi nerbeḥ fell-ak! Welleh a xuya ar feṛḥeɣ d
ayen kan! Nekkini...
— Keččini... d Ssi Belqasem!... iḥem waldi-k, ncalleh!...
Di s yin, yeẓra ur yesɛi ara a sen-yehdeṛ, neɣ ara asen-d-yawi n tmacahut i wid-nni yakk
yellan din. Iɛedda kan ɣer wemkan-nni n s dat i wumi qqaren lmeḥreb, i ɣer yeẓra yettebdad
Ccix, yerfed ifassen-is, yekker a d-yini llehu-akbeṛ! Lakin, yeɛna-t-id Ssi Belqasem, yeṭṭef-
it deg ufus, yecbebec-as s ameẓẓuɣ:
— A Ccix, niɣ... ilaq a tedneḍ qbel, a d-ṛuḥen wiyaḍ!...
Yedduqes. Yemmekti-d: iḥeqqa, i tuddna!...
Lakin, ula d Ssi Belqasem mačči d aɛeggun: ula d netta « yeɣra »: yeẓra Ccix Ḥmed... d
Ccix kan s lmektub. Daɣ netta, yenna-yas:
— Ma yehwa-yak, a Ccix, ma... tɛegzeḍ, ad ddneɣ nekk?...
Yenna-yas:
— Ih! Ah ya, iḥem waldi-k... Nekkini, taɣect-iw... tebbeḥbeḥ...
S akkin, deg wass-n, Ssi Qasi d Ssi Belqasem-nni yebɣan ad myenɣen ɣef ccyaxa uɣalen i
sin d lecyax s ddaw n ufus n Ccix Ḥmed-u-Ɛli! Deg wass-n waqila, ɣef wakken d-ḥekkun, a
Ṛebbi ma yerna Ccix Ḥmed yuli ɛecṛa n iberdan ɣef lǧameɛ almi d asmi yuɣal d lwali-yagi iss i
ala tselleḍ akka tura. Niɣ, tfehmeḍ, ar deg wasmi d-yesban kan tamezwarut di lbeṛhan-is, di
lbaṛaka-s, ur yuɣal ad yembiwel yakk deg wexxam-is neɣ lxerṣum deg wesqif-is.
Ladɣa, ma yehwa-yak, tidet i Ṛebbi, tamezwarut yakk di temsal iss ara t-yefhem bnadem
d lwali, mačči cwiṭ kan: dɣa, d tadukli-nni yesdukkel taddart ass-n kan ɣef i tt-id-yekcem.
Ala tin kan i tettun kra n wid d-i-ḥekkun fell-as.
Leqbayel ur ttamnen ara s Ṛebbi alamma yefka-yasen-d lbyinat. Daɣ netta, ur ukin ara d
Ccix Ḥmed-u-Ɛli almi d asmi, meḥsub, i yasen-d-yenna mmuh! S tid-nni yakk yexdem i bu
uqerru, almi i yasen-t-yenfa yakk s yagi.
Walakin, ger cwiṭ d waṭas, at Tizi n Tfilkut qudren-t, ssnen lxiṛ yexdem deg-sen deg
wasmi yebda. Xas ur t-rfiden ara am akka refden, ɛuzzen isem-is d warraw-is ass-a, lakin, s
tifrat-nni kan d lehna yezreɛ gar-asen, ɛussen iman-nsen akken dɣa ara sen-yeqqim.
Iḍher-ak lḥal, uɣalen n waygar-asen d nnmara anwa ara s-yefken akteṛ n wayeḍ anwa ara
s-igerrzen tunṭict neɣ ara t-iɣafren xiṛ yakk n wiyaḍ. Akken ttemyezwaren Ssi Qasi d Ssi
Belqasem ɣef leṣlaḥ n lǧameɛ iss ara ten-yeččekkiṛ Ccix n taddart i ttemɛanaden ifellaḥen
anwa i wumi ara d-yini kan: Iḥem waldi-k, ncalleh! Ma yfat yezreɛ wawal ɣef walbeɛḍ d
argaz n lɛali, d bu lxiṛ, ass aneggaru ad ttun neɣ ad ɣaben wid s-iheddṛen neɣ yeẓran d acu n
lxiṛ yexdem; lakin, awal-nni a d-yeqqim kan, ad yettnernay d anerni, am tejṛa, yerna ama
ɣef lxiṛ ama ɣef wayen n dir. Arraw n warraw n at Tizi n Tfilkut ufan-d isem n Ccix
Ḥmed-u-Ɛli, lakin afen-d lejdud-nsen ttmettilen ɣer-s di kra n wayen yelhan: nitni s akin ma
belḥaṛa s wayen, ttḥadaren tejṛa-nni n yisem-is. Tabeɛ, nniɣ-ak, di weqbel ad iɣab, weqbel yakk
ad yerkeb d lwali-nni iss i uɣalen sellen di lebḥeṛ akkin, ay bdan at wedrar-agi s lekmal
ttkabaṛen-t, ttḥabin-t, am wakken ad as-tiniḍ yessenɛet-asen-d Sidi Ṛebbi.
Amezwaru yakk i d ssebba-s... d Sidi Ṛebbi: winna atan iban. Lakin, wis sin d lḥaǧ Ɛmeṛ at
Rabeḥ: d netta i d amezwaru i yas-yefkan dɣa cwiṭ n tferka di tmizar-agi i ɣer ikemmel
irennu-d di s yin d asawen almi ass-a, kra n wakkal yakk d-yezzin akka n warraw-is.
Arraw-is?... Ɛni yeǧǧa-d dderya? Tura, winna... d tamsalt nniḍen. Niɣ, lawleyya n tidet,
lketṛa ur zewǧen, ur ttarwen. Ula d Bu Leɣṭuṭ, xas yuɣ-it lḥal yesɛa Tadadact, ur yuriw ara
almi d asmi yemmut. Lameɛna, tfehmeḍ, ur yemmut almi d asmi i d-teqleɛ meḥsub s lekmal-
is taddart n Tgemmunt at Musa; tebɛen-t-id yakk asmi slan akken yewweḍ, bdun ttnulfuyen
s akin deg-sen wa d gma-s n baba-s d yemma-s leɛmeṛ yesɛi di ddunnit-is, wa d ɛemmi-s, wa d
xali-s, almi, lḥaṣun, i d-yeḍḥa ziɣ at Musa n lebḥeṛ s lekmal ttilin-as. Tura tabeɛ d widak, daɣ
nekk d lfeṛḥ n widak i deg la tettwaliḍ akka weṛten, ɣellten, tkellfen ama s tqubbet-is ama s
wayen yakk yeǧǧa.
Asmi weqbel a ternu a temmet Lalla Faṭima, di kra n leɛwam-nni terna s deffir wergaz-is,
nniqal tecfa-yasen i at Musa n lebḥeṛ ayen yakk sdullen Bu Leɣṭuṭ d Tdadact. Daɣ netta tɛuss
ɣef wayla-s am tizemt; tettɣullu at tmurt-is akteṛ lbeṛṛani nniḍen. Ma deg wasmi i tt-neṭlen
dɣa deg uẓekka-nni thegga i yiman-is tama n Ccix, s akin neɣlen-d am uweṭṭuf: win d-
yegguǧan di Tgemmunt ɣer Tizi ad as-yini kan: nekk n at Ḥmed-u-Ɛli, ad yeṭṭef amkan-is, ad
yeddem « ayla-s », almi tuɣal yakk tmurt ismawen-nsen at Ḥmed-u-Ɛli.
Ihi, yeḍḥu-d Ccix Ḥmed, deg wussan imezwura kan i ɣef yeṭṭef ccyaxa, yeshel-as Ṛebbi
lecɣal akken llan. Ahat, ma yefka Ṛebbi, lukan di t-yuɣ lḥal d win ara yxalḍen imdanen s
tidet s leqraya-s d tmusni n lecɣal-nni yakk n ddin, tili yezmer ad yili wi iss ara yettwiṭṭef
ama di tmusni-s ama di lexliqa-s. Wamma netta, yeqqim kan mebɛid: yettwaḥder am ddheb.
Ladɣa, a d-yelfu llan kan sin lxuluq di ddunnit ur nheddeṛ ara yakk, ur ntelli ara imawen-nsen
d lmaḍi: amezwaru d win ur nessin ara acemma, yecban lmal deg wakken ur yettwali i ɣef
ara yemmeslay. Wis sin d win i wumi yefka Ṛebbi lketṛa n tmusni d lefhama iss i yeččuṛ
uqerru-s almi ur iẓer tin ara d-yeksu, neɣ ur yettaf i wumi ara t-yeksu. Daɣ netta, yiwen deg
uẓar, wayeḍ di tqacuct, i sin ddwa-nsen d tasusmi.
Di s yin akkin, Ccix Ḥmed, mi ara d-yessufeɣ agertil s dat n wesqif-is, isenned ɣef
tsummtiwin, taklit a ternu ad as-d-awi tabeqrajt n lqahwa, asmi iɛedda kra, irennu ijebbed-d
asebsi n dexxan deg-s sin iɣallen di teɣzi, a t-yecɛel ad yettḍeqqir dexxan s igenni; di s yin
akkin, mi ara s-sellen, qqaren-as: Salam ɛlikum, a Ccix! Anwawa t-yeẓran ma d amusnaw
neɣ... d ayen nniḍen? Anwa ara s-yuqmen ccekk, yerna acimi ara yuqem ccekk? Ɛni ɣef
wenyir n bnadem i yettwaktab wayen yesɛa deg wul-is d lxaṭer-is? Yiwen n umexluq, di
zzman amezwaru yakk n ddunnit, i wumi ḥedṛen lejdud n lejdud-nneɣ yakk imezwura,
yessaweḍ di tmusni d lefhama d lɛelm, almi i yas-yekkes Ṛebbi lḥijab, am wakken neqqar ass-a
ɣef lawleyya; ɛeddan acḥal d leqrun d leqrun ayagi fell-as, ḍḥunt-d d timsal-nni « yettwali »
akken netta iss i d-nnulfant lketṛa n leṣnayeɛ-agi i deg nettwali. Xuḍi ay amexluq-nni, ar deg
wasmi yebda almi d asmi yemmut, netta iɛac s daxel n yiwet n tbettit!
Yiwen n wass kan i yeɛzem Ccix Ḥmed-u-Ɛli ad yexdem... ccɣel-is n Ccix n taddart: yebɣa a d-yedden. Netta imenna-t s lemcihwat: segmi yeẓra, mi ara d-yedden Ccix, tamurt yakk a
tessusem, ad as-tesmeḥsis kan i netta, iṛuḥ am wakken yečča-t wul-is, yebɣa ad yeɛreḍ ziɣ ula
d netta ad yessusem taddart. Ass-n ihi lmeɣreb, yaf di lǧameɛ ma d Ssi Qasi neɣ d Ssi
Belqasem, yenna-yas:
— Iḥem waldi-k... ass-agi d nekk ara d-yeddnen... Akken Yewweḍ lweqt, yesneḥneḥ
taɣect-is, yessusef ileddayen, yessufeɣ-d aqerru-s di ṭṭaq, isuɣ: llehu-akbeṛ... Dɣa yeḥbes.
La k-qqaren sseǧiǧan-nni yakk n ṭṭiqan n lǧameɛ rrẓen, ɣlin-d ɣer lqaɛa. Ɛni d ayen-nni yakk
ur iɛeggeḍ ara leɛmeṛ di ddunnit-is i d-yessufeɣ ass-n ɣef tikelt? Netta, ladɣa dɣa leɛmeṛ
ijeṛṛeb iman-is! S akin, ass-n, am wayen ara s-d-inesren ur yebni.
Nnan-ak, s usuɣu-nni kan, win n taddart yellan itett tweqɛ-as lmakla; qrib mmuten acḥal
d yiwen. Win yellan yeṭṭes yuki-d; win tuɣ yuki... yeɣli yeṣreɛ yeṭṭes; iɣerdayen di lesquf
ɣlin-d ɣer tɣerɣert; almi ula d iqjan, d yemcac, d iyuẓaḍ-nni yakk n taddart, ufgen, rewlen
yakk s iɣeẓran, nnan-as s acu n lweḥc-agi i d-yennulfan? Ma deg igenni i d-yeɣli neɣ yuli-d
s ddaw tmurt? Widen yessnen asuɣu n lbabuṛ ẓran ulac n lebḥeṛ yakk di lqurub-agi. Daɣ
netta, lḥaṣun, la k-qqaren ula d at tuddar-agi yakk d iqerben deg wedrar ṣubben-d s lekmal s
lemkaḥel d tgelzyam d imegran, ɛudden d lweḥc-nni ɣef i d-ḥekkun n zik, bu sebɛa n iqerra, i
d-yekkren.
Daɣ netta, deg wass-n, yenna-yasen i Ssi Qasi d Ssi Belqasem: Teddnet kan kunwi, iḥem
waldi-k... Nekkini, taɣect-iw... tebbeḥbeḥ...
Dɣa yethenna d lmaḍi. Ma day yella yella wi yas-yennan: S acimi Ccix Ḥmed ur itedden,
ur yezgi di lǧameɛ? Wayeḍ ad as-yerr. Ccix Ḥmed? A nnegḥ-ik, ɛni d Ccix menwala ad
yesɛetteb iman-is kan akka? A netta, lukan ad yedden, a tenhez tmurt! Wa... netta mačči di
tmeqlellac kan i ɣef ara yembiwel deg wemkan ɣer wayeḍ!
S akin, d ayen. Ccix Ḥmed-u-Ɛli, Ccix n taddart n Tizi n Tfilkut, yuɣ amkan, yerṣa, yetṛaḥa
; yerna ur yettwahdaṛ fell-as ala wayen yelhan. Win ur nettḍurr ara, ur ntebbi ur nɣeẓẓ, d
lɛali-t, xas ur yesselḥuy ara isaffen d asawen!
Ihi, tili, nniqal yebda si tmezwarut Bu Leɣṭuṭ igerrez, ijemmeɛ cwiṭ cwiṭ; yessalay axxam-is;
ur yettu ara asmi d-yeffeɣ di Tgemmunt ad yinig ɣer waɛṛaben, a d-yessis aɣrum-is. Ladɣa
ladɣa, ur yezmir ara ad yettu tin akken i yas-d-yemlan abrid i t-yessawḍen ɣer wakken
yewweḍ: si tmezwarut i d-yettmektay Faṭima. Si tmezwarut i yebda iḥeşşeb i wamek ara tt-
id-yernu a tt-id-yawi yid-s, s « axxam-nsen » i yasen-d-yefka Ṛebbi.
Lakin, ziɣ ar as-yekteb Ṛebbi mazal ur yettaweḍ ɣer wakken alamma yerna yesɛedda
taswiɛt-nni n leɛtab, am wakken tt-yesɛedda Haṛun Ṛṛacid. Ziɣ ar yekteb Ṛebbi ar deg win
akken yakk dɣa ur nessin ara Ṛebbi ara d-yesbin lbaṛaka-s. Mi ara ymuqel bnadem amek
ḍerrunt, ur yeẓri ma ad yeḍṣ neɣ ad yewhem kan...
Ass-n ihi, yeqqim diɣen s dat n wesqif, la yjebbed kan deg usebsi-s, yettweḥḥid di Ṛebbi,
amcum ziɣ a la d-ileḥḥu, iteddu-d ɣer-s...
VI. Netta d bu uqerru.
Salam ɛlikum!
— Salam, ɛeslama!... Iḥem waldi-k ncalleh!
— Waldi-na-waldi-k!... Ay isem-ik, di leɛnaya-k, mel-iyi axxam n Ccix Ḥmed-u-Ɛli...
— Ccix Ḥmed-u-Ɛli?...
— Anɛam, ih: Ccix Ḥmed-u-Ɛli, Ccix n taddart, anda yezdeɣ?
— Eh... eh... acimi?
— Mačči d ccɣel-ik, a yiwen n wezger! Ma ur tebɣiḍ ara ad yeglu Sidi s uqerru-nni-inek
n uɛewdiw, mel-iyi ɣiwel axxam n Ccix Ḥmed, anda ara t-afeɣ? Ur teẓriḍ ara nekk d bu uqerru iyi-d-iceggɛen ɣur-s la t-yettṛaǧu?...
Bu uqerru?... D bu uqerru i yi-ttṛaǧun... i k-id-iceggɛen?... D acu, di leɛnaya-k? Iḥem
waldi-k... D nekk... d nekk i d Ccix Ḥmed... D acu yebɣa ɣur-i?
— D kečč i d Ccix Ḥmed-u-Ɛli? Kker, ɣiwel: ata wwiɣ-ak-d aserdun a trekbeḍ: ɣiwel, Sidi la
k-yettṛaǧu...
Imi-s d wanzaren-is diɣen kkawen tikelt nniḍen. Asebsi yerra-t s aqelmun akken ur yexsi
ur d-yewwi s lexbaṛ i yiman-is.
Yekker, la yeskad akka n wakka, am win yettnadin kra, tigecrar-is bdant kkatent ṭṭbel.
Taswiɛt, iɛedda ad yerkeb ɣef userdun wis sin d-yewwi wakli: iluɛa-t wagi, yenna-yas:
— Glun s lektub-ik, waqila a ten-teḥwiǧeḍ...
Yenna-yas:
— Lektub... Acimi?... Ala! Ulayɣer... Yya-n kan. Isked-it wakli am win iwehmen cwiṭ,
yuɣal ihuz aqerru-s, yenna-yas:
— Ḍebber aqerru-k! Tabeɛ waqila d almi qqaren tetɛeddaḍ!...
Rekben, ṛuḥen. Akken d imi ulin cwiṭ di tsawent, yesteqsa-t diɣen d acu i deg t-yeḥwaǧ
ugelliḍ: yeḥku-yas s akin wakli: d Lalla Sekkura, yelli-s n bu uqerru, iss acu tt-yuɣen: acḥal
ayagi i teggumma a tenṭeq. Nettat, ssebba-s s acu, neɣ s wi tt-yesserfan ɛni, dɣa teggul ur
tuɣal ad tehdeṛ, ur tuɣal a telli yakk imi-s di s yin d asawen; niɣ, ladɣa ahat isel s Lalla
Sekkura, yelli-s n ugellid, akken tt-iṛebba s ccuq baba-s, akken tt-iḥemmel, akken tt-yettagad
ula d lxuf, ala nettat di ddunnit. Daɣ netta, hat-it bu uqerru qrib ad yesleb. Lexmis n wedrar s
lekmal temcewwal. Yenna-yasen: lukan a tɛeṭṭel akken yelli-s teggugem, ad yessenger
ddunnit s ufus-is!...
Yenna-yas Ccix Ḥmed:
— Ihi, amek almi d nekk i ɣer d-iceggeɛ?
Yenna-yas wakli:
— Niɣ tfehmeḍ ur d-iceggeɛ ara ɣur-k almi yeɛreḍ yakk s wid-nneɣ s wayen yellan nniḍen:
kra n wanda yella Ccix ikettben neɣ yettdawin, yewwi-t-id i yelli-s: ur zmiren i wacemma.
Lecyax-agi ineggura yenɣa-ten: win iɛerḍen ur yexdim ara, a t-zlun, a t-ḍeqqren ɣer wasif...
D acu k-yuɣen?...
Ɛni yebɣa Ccix Ḥmed ad yessebleɛ imetman, cerqen-as, weqɛen-as; s akin, yeḥbes deg-s
nnefs, arquqen-is ffɣen-d, iles-is iɛelleq-d. Yuɣal yerra-d s lexbaṛ, yenna-yas:
— Ihi... s akin... amek?
— Amek?... D aya. S akin ṣṣbeḥ-agi waqila s wi yas-yennan ɛni yennulfa-d ccix d ajdid ɣer
Tizi n Tfilkut, qqaren-as Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ḥekkun fell-as izad di mkulec. Nnan-as d netta i
yesdukklen taddart n Tizi almi uɣalen am watmaten. Lḥaṣun ɛyun ččekkiṛen-k ɣer-s almi,
twalaḍ, ata iceggeɛ-iyi-d ɣer-k. Lḥaṣun nekk a k-weṣṣiɣ a Ccix: ɣur-k anda i yas-teqqareḍ
awal neɣ sin: netta, niɣ teẓriḍ taqbaylit ttissinen wiyaḍ, ur tt-yessin ara: yessen kan
timezla. Yerna, ussan-agi dɣa a la s-d-ttawin di tmurt n waɛṛaben ur ẓriɣ d acu-tt n tissit-nni:
mi yeswa deg-s aṭas, yettuɣal d lweḥc!...
Yaxi! Yaxi a lmektub n Sidi Ṛebbi! Asmi bɣan a t-ɛellqen ɣer teslent, di Ttlata Taqdimt,
yemneɛ; asmi yettṛaǧu ad ččen aqerru-s at Tizi, yeḍḥa-d yuɣal d Ccix-nsen. Ass aneggaru
ziɣ ar yekteb deg wenyir-is ar deg ufus n bu uqerru ara yɛeddi! Ar d bu uqerru ara t-yezlun,
yerna ay aẓekka-s ar d asif! I tagi, d Tadadact i yas-tt-ixedmen!... Ger cwiṭ d waṭas, d
« inig », d inig-nni i yas-tenna « ɣer waɛṛaben! » Yerna ula d Aɛṛaben-nni, ur ten-yewwiḍ
meqqar, ur ten-yessin! Ccwi ur iɣawel ara ɣer waggay n Faṭima ɣer wedrar amcum: tili a tt-
id-yeǧǧ weḥd-s dinna d taɣribt! Meqqar d nettat a temmet a tenṭel deg uẓaɣar-nni
iseɛdiyen!
Ma d netta... Netta, zik i yeẓra mačči d liḥala ara ydumen. Tabeɛ, ulamma... ur yessin ara
Ṛebbi taqbaylit, lameɛna ɛni ur d-yeskad ara deg-s mi akken ssudunen ifellaḥen aqerru n win
akken i wumi qqaren zik Bu Leɣṭuṭ? Mačči d lexdeɛ i yettwasemma wakken? Niɣ asmi akken
ikess tiɣeṭṭen i yeẓra qqaren: Ṭaf! Ṭaf! Afus n Ṛebbi yettaṭṭaf! Mačči d abuɛemmaṛ i t-id-
yeqqaren deg igenni mi akken ibeddu lexrif? Lexrif... ahat win iɛeddan i d aneggaru-s!
Daɣ netta, ur yuki ara d webrid almi wwḍen; yenna-yas-d wakli.
— Atan ɣer-k a Ccix lbeṛǧ n Sidi. Twalaḍ a lɣaci! D kečč iss i slan a d-taseḍ, la k-ttṛaǧun.
Lakin, a nekcem si s deffir: netta deg wexxam i la k-yettṛaǧu. Ɣiwel, ers-d!
Rsen. Yessekcem-it wakli deg wacḥal n tewwura ur d-yewwi s lexbaṛ, am win ileḥḥun kan
s tuqqna n wallen, almi kecmen ɣer yiwen n wexxam, iwali kra n yemdanen zzin-as i bu
uqerru, - iɛqel-it! - Yeẓẓel, isenned, di tekḍift... annect n wedrar! Xas nceṛ deg-s sebɛa
n yergazen. Yemken ur izemmer ara ad yembiwel deg wemkan s amkan segmi meqqer
uɛebbuḍ-is: icuff, icuff, ad yezmer bnadem ad yessali s daxel-is atemmu! Daɣ netta, ur iban
yeqqim, ur iban yeṭṭes, ur yeẓri ḥed anda llan iḍarren-is. Ula d aqadum-is,... ulac-it segmi ala
sin leḥnak kan, cuffen, yiwen s ya, wayeḍ s ya, am snat n tyelwin-nni n ttebga n weɣyul. Ma d
aqemmuc-is, iban-d ladɣa s ikufftan d iteffɣen seg-s.
Iḍher-as yeṭṭef asagem annect-ilat s sin n ifassen, itess seg-s am wakken kan d tabuqalt;
mi t-yerra ɣef yedmaren-is, ad yesmiriy s aɛebbuḍ-is, ad yesmiriy, ad yesmiriy alamma...
yeggurreɛ-d: Akli ad as-t-yekkes, ad iɛiwed a t-id-yacaṛ deg uyeddid: netta, s akin, am
uḥelluf kan, a t-tekkat tḥiṭṭect, ad yessusuf akka n wakka.
Akken d-iwala Ccix Ḥmed, yenna-yas i yiwen tama-s:
— D acu-t ujeɛṭuṭ-agi?
Winna yuɣ lḥal yewwi-d s lexbaṛ, yenna-yas:
— Anɛam, a Sidi, niɣ d kečč i yceggɛen ɣur-s: d wa i d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, n Tizi.
Yemmekti-d; s akin yezzi-d ɣer Ccix Ḥmed, yenna-yas:
— A! D kečč i d Ḥmed-u-Ɛli?... Ccix Ḥmed-u-Ɛli?... ad yeccexcex Ṛebbi aqerru-k! D acu
ken-in-yeṭṭfen akka almi d tura?... Ssneɣ-ken kunwi s lecyax-agi am kečč d acu i d ddwa-
nwen: d aɛekkaz! Meɛna, ur k-ifut wara!... Ihi, niɣ teẓriḍ d acu i ɣer k-id-wwiɣ?...
Yezzi diɣen ɣer yiwen di lquyad-nni yeqqimen tama-s, yenna-yas:
— Ddut yid-s, awit-tt ɣer wexxam n Sekkura; anfet-as ad iḍebber aqerru-s yid-s. Niɣ
teẓram leɛwayed? Di sya ar d-yeɣli yiṭij kan, ma ur tt-id-yessenṭeq ara, ɣer wasif! Awit-tt ɣer
wasif, rnut-tt ɣer watmaten-is!...
Di s yin, yuɣal-d almi d Ccix Ḥmed, yenna-yas:
— Ma d kečč, ata tura ineṣṣef wass: mi twalaḍ kan iṭij yeɣli, yelli mazal d-tenṭiq, theggiḍ
amgerḍ-ik i ujenwi. Tfehmeḍ?... Ṛuḥ! Rqu-yas neɣ kteb-as, neɣ seḥḥeṛ-as, neɣ xdem-as
akken a k-yehwa... Anẓer ziɣ Ccix Ḥmed-u-Ɛli yagi iss la zzuxxun at Tizi!... Ah! ah! ah!...
Mačči d lɛebd yakk i wumi ara yehdeṛ bnadem. Tamezwarut, icax di ssekṛan; tin ɣer-s,
xas s leɛqel-is, ur yettili ara lweḥc qabac am win d win ara yḥaz ṣṣwab neɣ ara yessemḥessen
ula i umeslay. D ayen d-yenna kan ara yettwaxedmen, yelha neɣ diri-t, d lḥeqq neɣ d lbaṭel.
Daɣ netta, xas lukan d ur as-d-yeɣmiz ara yiwen deg wid-nni yellan din, am win ara s-d-
yinin: susem kan! Ɣur-k i d-teqqareḍ! Yagi yefhem Ccix Ḥmed ar d tasusmi kan ay axiṛ-as.
Simmal kan yettawi-yas-d Ṛebbi deg umeẓẓuɣ-is ṣṣut-nni n ubuɛemmaṛ Ṭaf! Ṭaf! Ṭaf!...
Yekker-d dɣa d win akken iweṣṣa bu uqerru, yezwar s dat-s, yenna-yas:
— Yya!
Ffɣen, zegren i lḥaṛa, ufan tilawin mserwalent yakk akka n wakka; yessiweḍ-it ɣer s dat n
yiwet n tewwurt, yenna-yas:
— Attan ɣer-k s daxel: atna sin waklan a k-ɛassen dagi: ma yella kra teḥwaǧeḍ, sendeh-
iten. A k-iɛin Ṛebbi!
Winna iṛuḥ. Ccix Ḥmed yesked ɣer sin waklan ibedden ɣer tewwurt: yaf ziɣ ar llan wid t-
iɣelben di lqed! Yerna, mkul yiwen deg-sen yessebded s dat-s aɛekkaz neɣ d adebbuz n
wuzzal iɛedda s nnig n uqerruy-is: la t-id-skaden kan ssusmen... Netta di « Ṭaf! Ṭaf! » yuɣal
umeẓẓuɣ-is la s-d-yeqqar: bni ɛeryan!... bni ɛeryan!
Idegger tawwurt, d amdal kan i temdel, telli, yekcem. Tqabel-it-id Lalla Sekkura di tesga
am teslit mi ara tettṛaǧu isli.
Ulamma ddunnit-is s lekmal yesɛedda-tt d tebkitt n Tdadact, lakin, akken yessibnin i
lmakla yelhan i yessen Bu Leɣṭuṭ d acu i d tameṭṭut yesɛan ṣṣifa n lɛali. Lakin, ziɣ, ur as-
qqaren Sekkura almi d Sekkura s tidet. Di leɛmeṛ, imettl-itt imiren kan tewweḍ annect n
teqcicin-nni n Tgemmunt yeṭṭixxiṛen i tyessawt, ttuɣalent i wexxam. Ur tewwiḍ d tameṭṭut,
ur tt-mazal d taqrurt.
Icebba-yas Ṛebbi i Bu Leɣṭuṭ am tin nniqal yecmumḥen mi t-id-twala. Ahat d ifenɣaren-is
? Lakin, yekkes ṭṭmeɛ mi tuɣal ɣer wesxunẓer am wakken ara tini: welleh uli!
Tban di dderya-nni n ccuq, - ladɣa yelli-s ugelliḍ! - Iteččḥen i imawlan-nsen,
yettbuzzugen ɣef wulac am wakken ara uraren d turart, segmi ur sɛin ara xedmen, neɣ mi ara
ɛyun di tlellucin-nsen.
Tugi a tenṭeq? Ihi yetbet mačči d tagugamt! Ma yefka Ṛebbi, uqbel a d-yekcem ɣur-s
netta, teɛyu theddeṛ nettat d taklatin-is neɣ d tilawin nniḍen. Teggul kan ar tuqem ccɣel i
baba-s; ccɣel iss i d-tessas lmut i wacḥal-yagi n yergazen, yerna iss ara yemmet ula d netta!
Mi ara yesked bnadem di ṣṣifa-s, xuḍi!... Lḥaṣun, tegra-d di « lektiba » neɣ d ddwa, winna,
xas lemmer di yessin, iban ulayɣer. D ccekk ad yesseḥlu bnadem agugam n tidet, ur
izemmer ad yessehdeṛ win ara yagin a d-yenṭeq. Di s yin akkin, taɛdawt n Ṛebbi yagi a d-
yelfu d lfeṛǧa i tṛewwu di lecyax-nni izellu baba-s: d tin i d turart-is. Ihi, daɣ netta, xas ur
yessin ara Sidi Ṛebbi taqbaylit, d netta kan i ɣer ara yedɛu Ccix Ḥmed, a tt-id-yehdu... D aya
kan: Ma yehda-tt-id Ṛebbi...
Daɣ netta yexdem ɣef leḥsab-nni:
Yelḥa almi d ɣer-s; imekken a d-yeṭṭef afus-is a t-yessuden: nettat tefhem: tezlez, terra
afus-is ɣer deffir am tin ara t-yeffren. Tzemmeḍ kan ticenfirin-is am arrac-nni yetturaren
gum-sum.
Tawwurt n wexxam iwala-tt jebden-tt sin n waklan-nni itt-iɛussen. Teḍher-as kan kra n
texbuṭ deg yiwen di sin n lelwaḥ-is: ahat seg-s ara t-id-sskaden ɣer daxel.
Iɛedda ɣer tdekkant, iqubel Sekkura, yeqqim.
Ur yessin ara tamacahut-nni i deg qqaren yessenṭeq-d yiwen n ṭṭaleb yelli-s n sselṭan, akka
am nettat, s kra n teqsiṭ akken. Tili yas-tt-id-yewwi. Netta yessen kan snat neɣ tlata
tmucuha-nni imeksawen: ɣef tɣeṭṭen d wuccanen lakk d tin n yemma Jida. Ula i yexdem
yis-sent. Ihi, ara t-isellken kan, ma yella ṭṭmeɛ n sslak, d tidet. Ad as-yini kan tidet.
Daɣ netta isked-itt, yenna-yas:
— A Lla Sekkura, ahat a tagadeḍ Ṛebbi? Ẓriɣ acḥal ayagi iɛerḍen s dat-i a kem-sneṭqen,
ggumman, baba-m yenɣa-ten. Ihi ɛad nitni ɣran, fehmen, sɛan acḥal d tiḥila... Wamma nekk...
meɛna ad am-ḥkuɣ yakk ay axiṛ. Qqaren-iyi Ccix Ḥmed-u-Ɛli: nekkini yuɣ lḥal, ḥeqq mi
semman, ar ilindi kan akka aḍani ay isem-iw ar Bu Leɣṭuṭ... Lukan d ara kem-id-sseḍṣeɣ
meqqar...
Yeḥku-yas tamacahut-is akken tella deg wasmi d-yekker almi d asmi akka dɣa yewweḍ
akken ara yemzel fell-as nettat. Iban ar as-tesla, ar as-tefhem wakken ilaq: acḥal d abrid i
tcuff akken ara d-teṭṭerḍeq s teḍṣa, ladɣa mi ara s-yeqqar:
— Tura ur lliɣ ad iniɣ d Tadadact i yi-tt-ixedmen, wamma a n-qqimeɣ kan ɣer tɣeṭṭen-iw di
Tgemmunt; ur ẓriɣ ad iniɣ kan d lmektub...
Lakin, ɛni tebɣa a tẓer ula d idammen n Bu Leɣṭuṭ amek ara d-ḍḥun mi ara t-zlun. Iwala-tt
ula i yeḍmeɛ di lḥanna n wul-is.
Ass-agi yelḥa. Iṭij, wissen anda yewweḍ? Lakin iban ɣef tafat-is mačči d win n ṣṣbeḥ. Ihi,
mazal-as kan di ddunnit-is ar d yeɣli... Mi iḍal kan i wedrar-nni n lɣerb... a d-ṛuḥen ɣer-s a t-
awin ɣer wasif!... A Ṛebbi, mačči axiṛ axnaq? Neɣ aɛelleq? Aɛelleq ɣer teslent? Akken
meqqar ulac idammen!...
Taswiɛt isel iss acu ineffsen ɣer texbuṭ-nni n tewwurt. Yesked ɣer-s: iwali, yeɛqel, d
aqadum-nni n lweḥc n bu uqerru! D netta ziɣ i la t-id-yesskaden! Yerna netta yeqqim kan
yekref iḍarren-is, la s-iheddeṛ i yelli-s amzun d ayen i ɣer t-id-yewwi!
Daɣ netta yekker. Almi iwala leḥnak-nni n lweḥc qabac i d-yemmekti lmut s tidet, i
yugad!
Di tdekkant, iteddu-d ɣer tewwurt: tawwurt telli; mlilen netta d bu uqerru. Yenna-yas
wagi:
— Ihi? Qrib kra neɣ mazal? D acu txeḍmeḍ? Sken-iyi ziɣ?... Lektiba!... Wah ya Ṛebbi!...
Iḥeqqa! Yettu lektiba! Ur yessin ara ad yekteb? Lemmer ad as-t-yini bu uqerru, argaz
yeffeɣ i iberdan, ad iɛud yettkellix yis-s, neɣ iḥqer-it... dɣa imiren kan ara s-d-yekkes
iẓerman-is netta s ufus-is, ur as-yettṛaǧu ara aɣelluy n yiṭij! Dɣa ad as-yini: Wagi ur iyi-ḥsib
ara yakk! Ula d ifassen-is yugi a ten-yesɛetteb!
Lmut tban-as, tban-as: acimi ur irennu ara meqqar ar tameddit? Ur yessin ara ad yekteb
? Ulac uɣilif: akken yebɣu yekteb: ad yesselḥu aɣanim ɣef lkaɣeḍ: a t-yesselḥuy alamma
yeɣli yiṭij! Yenna-yas:
— Anɛam?... Anɛam a sidi... eh... Ih, ih! ad ketbeɣ?... Wah! Wah! Ma ad ketbeɣ? Wah! a
sidi... eh...
Iwala-t bu uqerru la yesskad akka n wakka: yenna-yas:
— D acu? D acu tettnadiḍ? Yella kra i k-ixuṣṣen? Yella kra teḥwaǧeḍ? Aha ziɣ ay ameɛfun
!...
Yenna-yas:
— Anɛam, a sidi, iḥem waldi-k... lkaɣeḍ... ih... ur sɛiɣ ara... eh... ifukk-iyi... ih, lkaɣeḍ
aɣanim lakk...
Ihuz aɛebbuḍ-nni-ines annect n wedrar, ad as-tiniḍ fell-as i yleḥḥu, deg wakken, ladɣa s
uqendur, ɣummen yakk iḍarren-is. Yeffeɣ, iɛedda di tewwurt s bessif. Cwiṭ akka, ata
msetbaɛen-d d aklan ɛebban-d d aɛebbi ɣef tuyat-nsen rrezmat n lkaɣeḍ iss ara yesɣer
bnadem tamdint s lekmal. Wiyaḍ rnan-as-d iɣunam d wayen yakk ilaqen, lḥaṣun, iss ara
ketben lukan d meyya ṭṭelba. Ar d-ssawaḍen di tektabin d lekwaɣeḍ, ar d-ssawaḍen,
ttḍeqqiren-as-d tama-s, almi t-ṛemlen qrib netta s yiman-is. Akli aneggaru iceɛl-as
lmeṣbaḥ, isers-as-t i lmend-is ɣef tdekkant: ṛuḥen yakk, ffɣen; netta yeqqim, yuɣal s
amkan-is, iqubel Sekkura.
Yeẓra a t-id-ttɛassan di texbuṭ-nni n tewwurt, daɣ netta yeṭṭef yiwen n uɣanim, yesɛedda-t
qbel ɣef yiles-is akken yeẓra xeddmen lecyax, yesselxes-it, yebdu s akin. Mi yesxerbec di
tewriqt, ar tt-yacaṛ d ssmex sya d sya, a tt-iḍeqqer tama-s, a d-yeddem tayeḍ, ad as-yexdem
akken diɣen, a d-iɛiwed tayeḍ...
D ccerṭ, a mi ara t-id-ttwalin akken di texbuṭ, teccef-it-id tidi di lektiba, lekwaɣeḍ
ɣummen yakk tiɣerɣert almi ṛuḥen ṛemlen deg-sen la netta la Sekkura, ar d-inin waklan i bu
uqerru: Ccix Ḥmed la yketteb yiwet n lektiba... d ayen kan!
D ccerṭ daɣ netta ar d as-anfen meqqar ad yernu alamma yeɣli yiṭij. D aṭas. Wamma lmut
tban. Di s yin akkin iwala a taqcict ar tkemmel turart-is alamma yemzel. Daɣ netta, mkul
tawriqt yerna, am wakken d aseggas di leɛmeṛ-is.
Yuɣal icax, yettu yakk iman-is. Akemmic n lkaɣeḍ ad yesfeḍ yis-s tidi, akemmic nniḍen a
t-yerr s iciwi-s, wayeḍ a t-iḍeqqer, wayeḍ a t-yawi s imi-s a t-yečč, netta simmal d asxerbec,
d asxerbec... almi yuli wedrar n lkaɣeḍ gar-as d Sekkura, uɣalen wa ur yettwali wa!
Yiwet n teswiɛt, yemmekti-d: i wass, anda yewweḍ? I yiṭij? S ma yeqqim-as-d waṭas?
Almi d imiren kan i d lxuf s tidet. Tewwḍ-d teswiɛt-nni taneggarut! Teswiɛt-nni i ɣef ara d-
ssufɣen ikerri n lɛid ɣer lḥaṛa, ajenwi la yettnebbih... bu uqerru yiwen n wawal kan i yheddeṛ.
Tafat-nni n wexxam, yeẓra-t, d tin n lmeṣbaḥ la yreqqen. Isel i dderz s dat n tewwurt. Ɛni d
nitni? La yesferfud yakk i yiman-is. D acu yettnadi? Iss ara yfak iman-is? Winna d akellex!
Neɣ... d ṛṛuḥ-is, amek ara t-yeffeɣ?
Yaweḍ ufus-is s aqelmun: iḥulfa iss acu d aquran, d aɣezfan. Yemmekti-d: d asebsi-s! D
acu t-id-yewwin, d acu t-yeǧǧan deg uqelmun?
Yefṛeḥ, wissen acimi. Yekkes-it-id, yaf-it mazal-it yeččuṛ d dexxan, akken kan t-yecɛel,
yexsi.
A tweḥḥdeḍ Sidi Ṛebbi: d tin yakk i d lḥaǧa ara ymenni d taneggarut, yaf-itt-id ur tt-
inuda! Mi yeswa asebsi-nni, ar d yacaṛ uqerru-s. S akin... ɣur Ṛebbi zik ay frant!
Yerr-it deg yimi-s, am win ara yeṭṭḍen s udamum-nni-ines; yeddem tawriqt, yessaɣ-itt-id
ɣer lmeṣbaḥ, icɛel-itt yis-s, yejbed deg-s, yettsummu-t am win ara yeswen s fad. Iḍeqqer
tawriqt-nni akka tama-s, leɛqel-is iṛuḥ.
Taswiɛt, Sekkura s yihin akkin, twaliḍ deg usigna yuɣ yakk axxam. Ccix Ḥmed ur iban
anda yella... Anaɣur n tmess yekker... Bu Leɣṭuṭ la yesnuffur s usebsi-s, almi d imiren i yas-d-
yewwi Ṛebbi ger wallen-is Tagemmunt At Musa, Tadadact,... d tfejrit-nni i ɣef d-yeffeɣ ɣer
yinig. Adrar-nni n lkaɣeḍ n tɣerɣert yenṭeḥ ɣef tikelt. Timess tewweḍ Sekkura. Nettat tsuɣ,
tneggez ɣer tewwurt, dɣa tin telli-d, qablen-tt-id yergazen d tilawin. S akin nettat ar as-
teqqar: Nnaɣ, a baba! Nnaɣ, a baba!
Taklatin la sliliwent, qqarent-as: A lxiṛ! A lxiṛ!
Yazzel yiwen di lquyad-nni, neɣ d acu-ten, almi d bu uqerru, yufa-t diɣen s usagem ɣef
yedmaren-is, yenna-yas:
— Atan, a Sidi! Lḥemdulleh! La tettnadi Lalla anda ara k-taf, la s-teqqar kan: Nnaɣ a
baba!... Lḥaṣun, Ccix Ḥmed-u-Ɛli yagi... ziɣ s tidet...
Yenna-yas:
— Ṛuḥ, ḍebber aqerru-k: Sekkura, ar deqqal a tt-ẓreɣ; ma... d aɛewdiw-nni, efk-as
aqelmun n lwiz neɣ d ayen i k-yehwan, tlef-it ad yedheb syagi, ṛuḥ!
Akken d imi texsi tmess ɛni weḥd-s, mi ifukk lkaɣeḍ, dexxan s lekmal yeffeɣ-d si tewwurt d
ssqef la ttṛaǧun yergazen d tilawin deg wemnaṛ ɣer beṛṛa, am wid ihuban, almi ata yeffeɣ-d,
isfeḍ allen-is, am win tuɣ yeṭṭes, asebsi deg ufus nniḍen, lakin yuɣal yakk d aseṭṭaf am wakli,
ala ifenɣaren-is d wallen-is, Ccix Ḥmed-u-Ɛli!
Tilawin kknant ɣer iḍarren-is d ifassen-is la ten-ssudunent; irgazen la s-d-qqaren: ad ak-
yeɛfu Ṛebbi, a Ccix! Netta yerfed aqerru-s s igenni, yenna-yasen:
— Iḥem waldi-k... iḥem waldi-k! Bqa ɛla xiṛ! Iḥem waldi-k ɛni yeɣli yiṭij?...
Ata yewweḍ-d lqayed-nni s tesnit teččuṛ d tiwiztin: yesmir-as almi i yas-yeččuṛ aqelmun,
yerna yenna-yas:
— Atan ɣer-k a Ccix d agellid i yak-t-id-yefkan. Ma drus, ad ak-d-rnuɣ... Welleh a Ccix, ziɣ,
ar tzadeḍ!... Lakin, yya tura a tṛuḥeḍ s axxam-ik: iṛuḥ lḥal!...
Yenna-yas:
—... S axxam-iw eh... ih!... iṛuḥ lḥal... Anwa axxam?...
Aqelmun akken ixenq-it ɣer deffir, netta yettabaɛ, imdanen derren-as-d sya d sya, mkul
wa la d-yettaṭṭaf deg wecḍaḍ n ubeṛnus-is, yessudun-it iseffeḍ yis-s udem-is, almi i t-ssawḍen
ɣer tewwurt n wezniq, iḍheṛ-as dɣa d akli-nni i d-yeddan yid-s ṣṣbeḥ di Tizi, la yettṛaǧu s sin
n isredyan.
Llan wid yeqqaren almi d imi d-wwḍen diɣen netta d wakli ɣer s dat n lḥaṛa-yagi-nsen, mi
d-yufa taddart n Tizi s lekmal tettṛaǧu-t s ttliliw d lbaṛud, mi t-id-sersen ɣef userdun,
sɣimen-t ɣef ugertil, i d-yerra s lexbaṛ, i yesla s lalla Sekkura tenṭeq, i yuki s taẓeyt-nni
n uqelmun-is ar d ayen iss ara yɛic, ma yehwa-yas, alamma d lefni n ddunnit-is.
Dɣa, tfehmeḍ, ar deg wass-n kan ay bdan z̧z̧uṛun-t-id. Ula d netta, deg wass-n iwala ar s
ɣur Ṛebbi i yas-d-tekka; ar as-ilaq kan ad yeqbel, ad yamen s yiman-is ar d Ccix Ḥmed-u-Ɛli
s tidet. Asmi d at Tizi n Tfilkut kan i yessudunen aqerru-s, ahat ad yili wi iss ara ylum ɣef
yiman-is s lexdeɛ ten-ixeddeɛ; ma d asmi i t-id-ttasen di tmurt ɣer tayeḍ, di lqern ɣer lqern
n lberr-agi yakk, di leɛnaya n Ṛebbi, ma yella wi iss ara yesseḍlem iman-is? Ma yella wu ɣer
iṛuḥ a t-id-yawi? Lemmer yufi ihi lebɣi n wul-is, ayen yakk yettmenni, tili ass-n kan i ɣef d-
yeččuṛ aqelmun n ddheb ɣur bu uqerru ara t-yefk tazzla ɣer Tgemmunt at Musa ad as-yini i
Faṭima: Atan ɣer-m!... Lakin, d lecɣal n Sidi Ṛebbi i yḍerrun...
Ulamma ur yezmir ara ad yerwel d lmaḍi, lakin, tameṭṭut-is ur as-yekkis ḥed a tt-id-yawi.
Neɣ ɛad. Daɣ netta, segmi ula d lḥaǧ Ɛmeṛ iḍebber-as-t, yerna yiwen n wass neɣ d yumayen,
ass-n fken-as aqḍar n isredyan d waklan, netta yezwar s dat-sen, ṛuḥen ṭṭfen abrid n Tgemmunt at
Musa.
Ur yelli wi d-yewwin s lexbaṛ amek teḍra yid-s mi yewweḍ di liḥala-nni ɣer tmurt-is; ma
xelɛen deg-s, neɣ ma ɛeqlen-t at Tgemmunt neɣ ur t-ɛqilen ara; neɣ ma deg yiḍ i yekcem, i
d-yeffeɣ s tmeṭṭut-is. Lḥaṣun, d acu kan, ger tikli d wayen ara yelfu yeqqim-it-in din, mazal
d-tezzi dduṛt tis snat i deg ṛuḥen. Yiwen n wass tameddit ata zzewren-d s dat-sen Lalla Faṭima ɣef
userdun, tesberber-d akken ilaq i temrabeṭ. S imi tekcem kan lḥaṛa, teɛna ixxamen-is,
tekkes asberber, terfed lekmam-is, s akin tenna-yas i Ccix:
— Tura yexda-k ccɣel: ɛnu kan agertil, tceɛleḍ asebsi-k, teqqimeḍ!...
Asmi i yas-tenna i Bu Leɣṭuṭ: Ṛuḥ a tinigeḍ s Aɛṛaben, ur tebni ara ad yuɣal d Ccix yerna,
nettat a tesɛu taklatin ara s-yeqqaren Lalla; walakin, mačči d tin ara ydehcen deg wayen
yebɣun yili. Tadadact d Tadadact.
Asmi yewweḍ Ccix Ḥmed-u-Ɛli a tt-id-yawi, yufa-t weḥd-s ɣef lkanun la tettṛaǧu akken t-
tɛuhed s Ṛebbi ass amezwaru. Daɣ netta, netta akken i yettkel a t-yaf, nettat ur tedhic mi t-
twala. Ihi, mi yas-tenna: yexḍa-k ccɣel, yeẓra ar di s yin d asawen,... ar t-yexḍa d ccɣel.
Nniqal d irgazen kan i yettemyehdaṛen, ama di Lexmis n wedrar, ama di temdinin
nniḍen, ɣef Ccix Ḥmed-u-Ɛli. Asmi d-rennunt ttasent-d tilawin ɣer Lalla Faṭima, - ladɣa Lalla
Faṭima i wumi qqaren zik Tadadact! - Di s yin akkin a s lɛun n Ṛebbi d win n tlawin ar d
yezger yisem n Ccix ula di lebḥuṛ akkin.
Ihi, tili akken, lemmer d lebɣi, beṛka-t. Lakin mazal... mazal cwiṭ di teswiɛt-nni n Haṛun
Ṛṛacid!
VII. Lwali n wedrar.
Wissen acimi tiqṣiḍin-nni kan i yas-yexdem bu uqerru i ɣef cfan, ḥekkun-tent-id fell-as,
wammag tili mačči d yiwet d yiwet nniḍen i deg d-yesseḍher lbeṛhan-is.
Lakin, tamezwarut dɣa, netta s yiman-is, mačči deg widak-nni yettḥawalen lhedṛa ɣef
yiman-nsen, yez̧z̧uxxun s wulac. Netta ɛad, ihi, nnan-ak lemmer d lebɣi-s d wamek a s-yefka
Ṛebbi ṭṭbiɛa-s, tili ur yettmeslay ara d lmaḍi, neɣ, mi ara t-id-rṣel, ad ak-iheddeṛ, ad yettqeṣir
am netta am medden; ur tesɛiḍ zzyada yettarra ɣer yiman-is. Deg imeqranen yakk d-
yessawḍen cwiṭ n lexbaṛ-is s tidet, llan wid yettgallan ar ula d asmi yewweḍ yakk d lwali
ameqran n wedrar, yuɣal icab, - lakin yeččabi ɣer yizem - ar, ula d imiren, aya maɛezza-s
mi ara yettnecṛaḥ netta d lexwan-is, ad asen-d-iḥekku ɣef umaɛiz, d wuccen amek d-yezwar i
tqeḍɛit n lmal, d wamek ilaq ad as-yandi bnadem. Dɣa, s akin, ass-n, lexwan d lfeṛḥ-nsen:
ula d win ihelken deg-sen ad yeḥlu mi ara ttwalin di Ccix iheddeṛ yettaḍṣa.
Tigi myexdamen netta d bu uqerru a d-yelfu qqiment-d akka, ttadren-t-id ar ass-a, ahat
dɣa imi d bu uqerru, d agellid yakk n lberr-agi, i d wi tent-yemcarak.
Tabeɛ, yerna kan ixdem-as-tt snat n tikkal. Di s yin akkin aɛdaw n Ṛebbi iṛuḥ yakk di
tmurt, yenfa, ur yeẓri ḥed sani. Yeqqim-d s akin Ccix Ḥmed-u-Ɛli... d netta i d agellid lakin d
agellid n at Ṛebbi, ur nesɛi wi ara yagad.
Ihi tis snat i yas yerna...
Yiwen n wass, yeqqim diɣen akka deg uzal ɣef tdekkant uɣalen bnan-as dɣa deg wemkan-is,
s dat n wesqif; la yjebbed deg usebsi-nni-ines, almi yas-yeḍher agemmaḍ i wasif wakli irkeb-d
aserdun, inheṛ-d wis sin s dat-s d aɛerri.
Din din kan yenna-yas-d wul-is ay akli-nni d isredyan-nni ar ttemcabin ɣer widak-nni i
yas-d-iceggeɛ bu uqerru ussan-nni iɛeddan! Yerna, imi yella userdun aɛerri, ar iban kan...
Daɣ netta iḍleq-as i usebsi, yekcem s axxam: twali-t Tdadact la yettergigi, yebda asqewqew:
— Bu... bu... bu... bu uqerru! d bu uqerru... Ataya userdun... yewwi-yi-d aserdun!... Abrid-
agi, d ayen!... Ah ya...
La ytezzi itezzi deg wexxam am win iceṭṭḥen neɣ teqreḥ tuɣmest. Taswiɛt, iḍal di
ccqayeq n wesqif, iqleb-d am win ara s-icetkin i Tdadact:
— Ataya! Ataya! Yewweḍ-d!
Tenna-yas:
— Ṛuḥ, ffeɣ ɣer-s: ɛni a k-yečč? D bu uqerru s yiman-is? Yenna-yas:
— Ala, mačči d bu uqerru! d a... d a... d aserdun, d aserdun... yewwi-d aklan!... Amek? d
isredyan a...
Twala-t mačči d lɛebd ara s-d-yeslen, neɣ ɛad ara s-ifehmen, deg wakken yemmut di lxuf.
Tsawel i yiwet n taklit tessen teḥṛec, tweṣṣa-tt. Tin teffeɣ. Cwiṭ, tuɣal-d, tenna-yas:
— D akli ugellid-ayagi d-yusan ad yawi Sidi: yenna-k d yelli-s n sidi-s iss acu tt-yuɣen, ad
as-yaru neɣ wissen...
Tadadact tezzi a tlaɛi argaz-is... Taf ala aḍu! D igenni i t-irefden neɣ tsebleɛ-it lqaɛa, Ccix
yettwaṛfeɛ! Tesked akka n wakka, tekcem s ixxamen, ulac; tali ɣer teɛrict... iḍheṛ-as ger
tkufatin, yekkumbi deg ubeṛnus; yenna-yas-d:
— Ccut!... ulac-iyi dagi: ṛuḥ ini-as ulac-it... yemmut!... ccut!...
Tenna-yas:
— Ay asmi akken ččiɣ imawlan-iw! Mennaɣ di Ṛebbi a k-id-walin akka widak-nni i k-
yeqqaren Sidi! Sidi Ccix! Yessudunen aqerru-k! Kker s yin, a... Bu Leɣṭuṭ, neɣ a d-snejmaɛeɣ
yakk tilawin fell-ak! Kker s yin! Niɣ ahat s ma ad qebleɣ s lmut-ik? Kker, ad ak-mleɣ!...
Yekker, yuɣal-it-id leɛqel. Yemmekti-d s tidet imi tella Faṭima, ula i yagad. Tesɣim-it,
tenna-yas:
— Niɣ, a... Bu Leɣṭuṭ, tfehmeḍ imi k-ijeṛṛeb bu uqerru yiwen n webrid, ula i tagadeḍ. Mi k-
yeḥwaǧ, ssiɛezz iman-ik! Ccix Ḥmed-u-Ɛli ur yelli wi i deg ara yagad, ya lukan d win i wumi
qqaren bu uqerru. Ma yceɛɛel allen-is fell-ak, ceɛɛel tidak-ik kečč akteṛ... Yerna zeɛma ɣur-k
arquqen! D lehlak i tehlek yelli-s? Sekkura-nni i tenniḍ akken? Ulac uɣilif: ṛuḥ, mi
tewwḍeḍ, ayen tebɣuḍ tafeḍ, ayen yebɣun yuɣ-itt, ini-as kan yiwen n wawal: a Sidi, mačči d
ayen ara xedmeɣ kan akka tura: ilaq-iyi ad uɣaleɣ s axxam-iw; azekka a d-uɣaleɣ. Tfehmeḍ
? S akin, mi d-usiḍ, ad ẓreɣ d acu, yexda-k ccɣel. Tfehmeḍ? Tesliḍ?...
Yesla. Yefhem. Yumen... almi lḥaṣun i d-yekker d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, mačči d Bu Leɣṭuṭ...
Rekben-d netta d wakli, ṛuḥen-d; leǧwahi uɣelluy n yiṭij, llan di Lexmis.
S nnig... ata yelli-d asqif... ur yemmut ur yeddir. Teskerker-it-id Tdadact akken almi d
usu, tessgen-it, tṛuc-it s waman isemmaḍen. Yelli-d allen-is, yenna-yas:
— Bqa ɛla xiṛ! Abrid-agi, bqa ɛla xiṛ! D ayen! Semmeḥ-iyi, semmḥeɣ-am! Ssmaḥ kan gar-
aneɣ!... Annaɣ a Faṭima!...
Tenna-yas:
— D acu? D acu k-yuɣen? Ɛni yella kra d-teswiḍ ɣur bu uqerru? D acu k-iqerḥen?...
— D acu i yi-qerḥen? Taswiɛt-agi... ur iyi-qriḥ wara, lakin, azekka, aɣelluy n yiṭij, ad iyi-
iqreḥ wemgerḍ-iw!... Azekka ad iyi-zlun... ɣer wasif!... Abrid agi ulac din... La kem la wayeḍ
ur iyi-tettsellik... Bqa ɛla xiṛ! Tenna-yas:
— A... Bu Leɣṭuṭ, ḥku-yi-d tura... s akin temmuted!
Yeḥku-yas: Ziɣ, mačči d lehlak i tehlek Sekkura.
Lemmer d aṭan meqqar ad yeḍmeɛ bnadem a tt-yesseḥlu Ṛebbi... neɣ a tt-yawi d mm yiwet,
a teṛtiḥ, deg-s tmurt. Ar akka ziɣ... ar d turart i mazal tetturar s iqerra n yergazen! Ssebba:
tṛuḥ-as yiwet n txatemt qqaren tḥemmel-itt xiṛ n lɛemṛ-is! Acḥal d ussan i deg ad as-tṛuḥ
yella nettat iḍ d wass d imeṭṭawen fell-as.
Acḥal d ussan ayagi bu uqerru yessendeh tamurt s lekmal ɣer unadi n txatemt tamcumt, ur
tt-ufin. Tukerḍa ur tettwaker ara: deg wexxam kan i yas-teɣli, lakin, akken llan, s waklan s
iḥeṛṛiyen, meẓẓi meqqer, nudan ixxamen d leḥwaṛi amkan amkan, ulac! Ulac d lebda!
Taneggarut, iḍelli-nni, tɛuhed Ṛebbi Sekkura « a ma ur as-d-ufin ara taxatemt-is di yumayen,
ay abrid-agi ar tegugem s tidet; ur tuɣal a tenṭeq alamma temmut! » S akin, bu uqerru
yemmekti-d d Ccix Ḥmed. S akin,... azekka-nni, aɣelluy n yiṭij, taxatemt yeẓra ur tt-yettaf ara
: Sekkura a teggugem: netta... ɣer wasif!... Teẓriḍ d acu-t, « ɣer wasif?... » Hataya. D ayagi
kan i t-iqerḥen!
Tessusem Tdadact. Teskad kan di Bu Leɣṭuṭ, am tin d-yelhan d wayen nniḍen di lxaṭer-is.
Taswiɛt, tuɣal tekker ɣer ccɣel-is, tendeh, i taklatin ɛnant imukan-nsent, ṭṭsent. Bu
Leɣṭuṭ ula d netta, ulamma yeẓra ad yemmet azekka-nni, ur iɛeṭṭel ara yebda asxeṛxeṛ.
Teqqim akken ɣef lkanun iḍ kamel. Uqbel lefjer, tɛeddi thucc-it, tessaki-t-id, tenna-yas:
— Niɣ tewwiḍ-d zzayla?... ɛeddi ɣiwel bges ɣef yiman-ik: ilaq a tawḍeḍ uqbel ad brun
imeksawen i lmal n bu uqerru... Niɣ, tfehmeḍ?...
Yekker, yefhem ur yefhim. Akken d imi twala yessared, yuki-d akken ilaq, s akin tenna-yas:
— Lli imeẓẓuɣen-ik: mi tewwḍeḍ ɣer wexxam-is, ini-as a k-yesɣim deg wemkan i deg ara
tewɛuḍ lmal-is irkel akken yella mi ara t-ssufuɣen imeksawen. Tfehmeḍ neɣ ala?... S akin,
ama d abeqri, ama d aɣelmi, ama d amaɛiz, ixef di lmal yakk ara k-iḍehren d ameḍɛafu, ifukk
yakk, ala iɣsan deg-s, a t-twaliḍ s bessif kan i yleḥḥu, qrib ad yemmet ini-asen ad ak-t-id-
ṭṭfen, a t-zlun, ad ak-d-sebben tasa-s: teččeḍ-tt... Tfehmeḍ?... Ṛuḥ: yexḍa-k ccɣel...
Imi « t-yexḍa ccɣel, » meqqar d aṭas: ɛlaxaṭer, akken yebɣu yili, tarewla i bu uqerru ur
telli, ur tezmir ad tilli: ɣer lqern n ddunnit a t-yaweḍ ufus-is, a t-id-yawi. Lmut tban-as tban-
as. Lḥaṣun d Faṭima, ur tt-id-yeǧǧi ara i lihana: teḥmed Ṛebbi, tcekkeṛ-it. Ma d netta... lmut
yiwet! A sidi, ad yeṛtiḥ yiwen n wass kan di ddunnit yecban tagi! Yerna tḍebber-as-d Faṭima akken
ara yessegri tiremt s weksum, s yiwen n yixef s lekmal! Lakin, ala, tenna-yas tasa kan!
Yaweḍ ɣer lbeṛǧ: yemmekti-d diɣen tweṣṣa-t-id: Zzuzur taɣect-ik! Ssexleɛ-iten d kečč!
Ur ttagad!
Yextir-d azeqqur ɣer ṭṭerf n webrid, yeṭṭef-it s sin n ifassen, yebdu yis-s tiyita di tewwurt
tameqrant. Yernu yemmekti-d taɣect-nni iss i yedden akken yiwen n wass, di Tizi. Dɣa, ikreḍ-d
agerjum-is; yessusef; s akin, yesmermeɣ:
— Wa a a! bu uqerr u u u !
S akkin,... netta lbeṛǧ yesɛa lɛelyat: nnan-ak d aklan, d iḥeṛṛiyen, ɛeddin-d di ṭṭiqan,
ḍelqen-d i yiman-nsen ɣef lqaɛa, wa ɣef uqerru, wa ɣef ujeḥniḍ: wa yerẓ, wa ifelleq
uɛebbuḍ-is. Lexmis n wedrar, s lekmal, tenneqlab. Lḥaṣun, widen yeɣran nnan-ak akken am
Bu Leɣṭuṭ ara d-isuɣ ɛeẓrayen asmi ara d-yessaki ddunnit s lekmal ɣer lḥisab.
Ata bu uqerru, ula d netta, deg yiwen n uqendur-nni i deg yeggan, aqerru-s ɛeryan, la d-
yettegririb am tjemmaɛt n lḥicc. Netta, ladɣa ussan-nni yettaɣ-it lḥal yemyuččaḥ d yiwen n
ugellid nniḍen n leǧwahi-yinna n ccerq: dɣa, akken di tnafa-s, yeḥseb d netta i yas-d-
ikecmen tamurt deg yiḍ, s lexdaɛ, ur yebni ɣef yiman-is.
Akken d imi i yas-nnan d Ccix - Ḥmed-u-Ɛli i t-yeḥwaǧen, ur yeẓri, ur yefri d yiman-is ma
ad yefṛeḥ neɣ ad yerfu, ma ad yamen neɣ ur yettamen ara.
Tabeɛ, ur t-yeǧǧi ara dɣa d Ccix Ḥmed-nni akken ara yini kra neɣ kra. Winna, deg
uqendur, ɛeryan, iḍarren-is ḥafi, - ziɣ i yetticmit ugellid mi ara yeṭṭes! - leḥnak-is mazal
ttebruqulen di lxuf; wayeḍ, s sin ibeṛnas, teɣzi ladɣa yefka Ṛebbi, yewweḍ-it ɣer lexnaq,
yenna-yas:
— Anda yella lmal-ik? Yenna-yas:
— Lma ma... Lma ma... Lmal-iw?...
Ma yehwa-yak dɣa deg wass-n kan i yerreẓ Bu uqerru. Ayen yerna di s yin d asawen d
zzyada. Lukan d aɛdaw-nni-ines n ccerq i t-id-yeɛnan taṣebḥit-nni ay axiṛ-as ahat, wala
akken s-yexdem Ccix Ḥmed-u-Ɛli!
Tamurt s lekmal tezzi-yasen-d, la smeḥsisen, ssikiden, wehmen deg ugellid leɛmeṛ nexliɛ
di lɛebd. Bu uqerru i ɣef la yettɛeggiḍ... Ccix Ḥmed-u-Ɛli!
Daɣ netta yuki; yebda yekkat akken ara yessekcem ccix amcum s axxam, s akin, dinna...
ad ig Ṛebbi ttawil! Walakin, ula d Bu Leɣṭuṭ, yiwet kan ur yezmir ara ad yettu: akken t-
tweṣṣa Faṭima: zzuzer taɣect-ik! Ceɛɛel allen-ik! Ur ttagad!
Daɣ netta, win ireffed aqendur-is, yettwexxiṛ ɣer deffir, win iɛawed-as:
— Tesliḍ neɣ ala? Lli imeẓẓuɣen-ik: tebɣiḍ ad tehḍer yelli-k neɣ tebɣiḍ ad teggugem? Tebɣiḍ
ad tidir neɣ tebɣiḍ ad temmet? Aha ziɣ, anda yella yakk lmal?
Akken d imi yas-yuder lmut n Sekkura, dɣa d ayen welleh bu uqerru! Yeṭṭef-it d tazzla
ɣer daxel n wexxam, cwiṭ akka yusa-d yiwen di lewzara-nni yakk, yenna-yas i Ccix Ḥmed:
— Yya a Ccix, di leɛnaya-k: netta atan yehlek, iweṣṣa-yi-d ayen i yakk-yehwan, aql-i
wejdeɣ ad ak-t-xedmeɣ!
Ma d Bu Leɣṭuṭ, deg wul-is yenna-yas: welleh ziɣ ma teḍlem Faṭima: ad as-yeɛfu Ṛebbi!
Tura, ma mmuteɣ, xas. Imi d timezla ad iyi-izlu, meqqar furṣeɣ cwiṭ-agi deg-s! Akka ur iyi-
ittɣiḍ ara lḥal. Yerna di s ya ar d-yeɣli yiṭij, mazal... Mazal tura... ad ẓreɣ, amek ttnawalent
tilawin-is seksu d weksum. A teḥṛem tkurt-nni, neɣ ɛad, yeḥṛem wasif-nni ara yi-ččen, a
meqqar alamma sserwaɣ-as-tent!
Yerna lḥaṣun yeqqed tasa-s mi yesla i yemdanen-nni yakk n wezniq ttemyehdaṛen
waygar-asen, wa yini-as i wa:
— A welleh a xuya, ar yeqqed taɛebbuṭ-iw! D almi ziɣ i yas-qqaren Ccix Ḥmed-u-Ɛli! A
gma, d ayen kan!
— Wah! Wah! Ihi ɛni almi d ass-agi i t-tessneḍ?... A nnegḥ-ik! Ɛni yella wi s-izemren? D
wagi i d Ccix Ḥmed!...
Di s yin, yawi-tt lewzir-nni almi d abṛaḥ n lmal; yenna-yas dinna yakk i yella kra n wayen
yesɛa bu uqerru.
Yekcem Ccix Ḥmed ɣer tlemmast, a la yeskad, yeskad; yettnaḍar deg yexfawen yiwen
yiwen. Akken almi aṭas... taswiɛt iḍher-as yiwen n izimer, ad as-tiniḍ dɣa d lewṣayef-nni i yas-
d-tefka Faṭima: ekks-it effr-it, ar d ameḍɛafu: ala aglim d yeɣsan: ula i lmakla ur t-
yettmenni ara bnadem. Lakin, mačči d taswiɛt n lxetyaṛ. Yessenɛet-as-t i bnadem-nni, yenna-
yas:
— D winna, mačči d wayeḍ! Ad yettwiṭṭef, ad yemzel; a d-teww tasa-s s lekmal-is, nettat d
seksu; ad as-tt-id-awin ɣer wexxam n Sekkura. Yerna, lemmer anda yettimsus neɣ
yettimriɣ!
Yenna-yas winna:
— D aya a Ccix? Yenna-yas:
— D aya!
Yeddu yid-s diɣen almi d axxam-nni i ɣef yecfa akken yesmektay-as-d « Ṭaf! Ṭaf! » d bni
ɛeryan. Lakin ass-n ulac la d aklan, la d Sekkura. Iɛeddi ɣer tdekkant-is, yekkes-d asebsi,
yeččuṛ-it, icɛel-it yesdukkel diɣen fell-as icenfiren-is...
Ihi tura, di snat tban yiwet: si lǧiha, bu uqerru, xas mačči d win ineqqen lɛibad am yizan,
ay ass-n, ar t-yazu, ar t-yegzem cwiṭ cwiṭ, lukan d ur as-d-yettaf ara taxatemt n yelli-s, - ɣer
wayen akken yekkes fell-as sserr s dat n temdint. Ad yili cwiṭ n ṭṭmeɛ? Wissen? Ma yesban-d
lbaṛaka-s s txatemt, yufa-tt. Ma yessaged-it dɣa s lbeṛhan-is. Neɣ, ma ulac... dɣa atan iban kan
wasif... ma ur d-yufi ara i yɣelben asif!
Si lǧiha nniḍen, yeẓra ar kra n yimi i yas-tenna Faṭima yexḍa-k ccɣel, yeḍḥa-yas-d mkulec
igerrez. Anect yugad bu uqerru i yettkel ɣef tin akken t-id-iṛebban meḥsub am wakken ara
texdem yemma-s. Ihi? Anwa i d aqerru-s? Aqerru-s iban: ad yečč seksu d weksum alamma
yebberdeɛ, yerna ad ifareṣ aɛwaj d wecɛal n wallen ɣef bu uqerru, - imi yas-t-id-ḍebber - di
s yin akkin... Di s yin akkin, yexḍa-t ccɣel...
Talemmast n uzal, yesṭebṭeb-as-d lewzir, yessetbeɛ-d s deffir-s yiwet n taklit tewwi-d
lmetred n seksu iseqqa s wudi; tayeḍ tuggi yakk n useqqi; tis tlata tewwi-d tasa-nni s lekmal-
is deg uqeduḥ tewwa weḥd-s tis ṛebɛa d asagem n waman; rnunt-d lḥaṣun d tarbaɛt, ur iban
mkul yiwet d acu d-tewwi ɣef uqerru neɣ deg ufus. Yebɣa nniqal lewzir-nni ad as-teqdec,
yenna-yas:
— Ala! Anfet-iyi weḥd-i! Ṭṭfet iberdan-nwen s yagi!... Iḥeqqa! Aṛǧu, ini-iyi, amek yella kra
bu uqerru?
Yenna-yas winna:
— Bu... eh... Sidi? Agellid?... ukkk! A wlidi, waqila... ur ẓriɣ amek akken... Teɣliḍ kan akka
fell-as... Lḥaṣun...
Wid yakk ffɣen, ṛuḥen, yeqqim weḥd-s; yenna-yas: Annaɣ, a Ṛebbi, lemmer d mm yiwet-
is! Ihi dɣa tili ula d nekk s yiman-iw ad amneɣ s lbaṛaka-w!...
Di s yin yeṭṭef taɣenjawt, yernu yebdu-d tubbya di tasa. Yemmekti-d: « D tissin akken ara
teffẓeḍ, d wakken ara tesbelɛeḍ! » Dɣa, wissen acimi? Ula d Faṭima yagi waqila... ad aɣ-d-
yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s! Di leɛnaya n Ṛebbi, ula d tuffẓa... d usebleɛ... lḥaṣun...
Lḥaṣun dɣa, yiwet n teswiɛt, yaf-itt di leṣlaḥ: tberreq tuɣmest-is almi i t-tesseɛẓeg. D
adɣaɣ neɣ d uzzal wehdum-agi i yas-yeddan di telqimt? Yessusef-d s afus-is... Waaa
leɛǧayeb n Sidi Ṛebbi! Din din kan iɛeql-it ur tt-yeẓri leɛmeṛ: d taxatemt n Sekkura! Ulac
dinna ccekk: d tinna s yiman-is, mačči d albeɛḍ nniḍnin: d tin i ɣef ttnadin, d tin i yufa, deg
yimi-s! D tawraɣt, tettemcaɛal, winna iban d ddheb! Ɣef tqerrut-is yezzi kra am wezrem, d
aberkan, lakin tebrek-nni leɛmeṛ yeẓri, amek akken? Ur tt-ṛewwunt ara wallen s tmuɣli: ad
as-tiniḍ s daxel n wezrem-nni la ttembiwilen am waman. A Ṛebbi! D adɣaɣ d aberkan, deg-s
aman: deg-s am temda. D almi i tebɣa a temmet fell-as Sekkura!...
Dɣa Bu Leɣṭuṭ yeṛwa. Welleh ar yeṛwa! Yesseṛwuy lfeṛḥ.
Tura iban a lmut ar as-yemneɛ. Ladɣa yebda Ccix Ḥmed diɣen la s-d-yeqqar wul-is: ar
ifehhem Ṛebbi mkul tameslayt yellan di ddunnit, ihi, daɣ netta, a win a yetteklen kan fell-as:
ar d as-d-yefhem, ya lukan s « tebrebrit! »
Dɣa, di temsalt-nni n txatemt n Sekkura, akken qqaren fell-as, iss i bdan yakk at wedrar
semman-as lwali n wedrar iss i yebda netta, ɣer yiman-is weḥd-s, yettarra-d cwiṭ s lexbaṛ i
lecɣal n ddunnit akken twaxedmen s tidet.
Ttewḥid-ik, ay ameɛzuz, a win a ɣ-d-ixelqen! Seg wakken simmal isem n Ccix Ḥmed-u-Ɛli
yettali, yettnernay, yettaɛlay, almi tewwet tafat-is ɣer mkul tamurt, simmal Ccix
Ḥmed-u-Ɛli-nni s yiman-is, ɣer yiman-is kan, di lxaṭer-is d lefhama-s n weḥd-s, yettṣubbu,
yettṣubbu, iḥeqqer iman-is, iṛewwu taḍṣa, mi ara yettwali tesderɣel-it ula d timeqqit n tafat n
win akken ur nesɛi lmital, ur nesɛi acrik, ur t-nseɛɛu. A d-yelfu ulac di ddunnit i
yettwaɛettben aṭas, i yettwameḥnen di leɛqel-nsen am wid i wumi neqqar lawleyya. D ayen
iḍehren. D akken i d lɛadda-nsen. D tidet. Lakin, mkul yiwen d akken tt-ifehhem.
Yella, d lemtel, Sidi Ɛebdelqader Lǧilali, ad aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s, ibedden ṛebɛin
sna ɣef yiwen n uḍar di tlemmast n lebḥeṛ, d wamek yuɣal d « sselṭan n lawleyya. » Winna d
yiwen n ṣṣenf... yebɛed fell-aneɣ, ur izemmer ara menwala a t-id-yeksu.
Yella, d lemtel nniḍen i yaɣ-isehlen, yella am Bu Leɣṭuṭ! Iǧeɛɛel-as Sidi Ṛebbi ar asmi
akken ara t-yebdu ccib ara t-tekcem tmeqqit-nni n lefhama yuklalen isem n tṛebbanit s
tidet. Lakin, ay ass-n, ar t-yettaɣ lḥal netta isem-is Ccix Ḥmed-u-Ɛli, lwali n wedrar; ar
tettgalla yis-s tmurt s lekmal; ar d as-d-tezzin ar lexwan, ttdekkiṛen s yisem-is uḍan s
lekmal: netta ar d-yettegray weḥd-s; weḥd-s d lmaḍi ger lexwan-is; weḥd-s akteṛ n wasmi i
t-kkaten s tebɛayin di Tgemmunt; weḥd-s akteṛ aṭas, imi asmi yufa « ṣṣifa n leɛqel » d
« leɛqel n leɛqel-nni » yettmenni, yaɣ-it lḥal di tlemmast n lexwan-is t-yessnen kan d lwali
n wedrar, d lwali n wedrar ur nezmir a d-yemmeslay ala tameslayt n lawleyya; yeḍḥu-d
s akin : di Bu Leɣṭuṭ ineggez s sin n iḍarren, iṣbeḥ-d di « lwali n wedrar, » ur as-yehwi. Deg win
akken tabaɛen warrac s tebɛayin, yeqqen allen-is, yaf-d iman-is z̧z̧uṛun-t-id di mkul tamurt,
netta... leɛmeṛ yečči, leɛmeṛ yeswi, s wul-nni yas-yefka Ṛebbi, am netta am medden! D wagi
i d ṣṣenf nniḍen « ibeddi ṛebɛin sna ɣef yiwen n uḍar di tlemmast n lebḥeṛ! »
Ihi, mi yas-yessawel diɣen i lewzir, ur as-yekkis ara Ṛebbi lḥijab i Ccix Ḥmed-u-Ɛli ɣef
wayen ara yeḍrun ayen d-iteddun; lakin yekkes-as cwiṭ lḥijab ɣef wayen yeḍran ayen
iɛeddan. Yettaɣ lḥal ar d ayen iɛeddan kan i yellan.
Yaweḍ-d lewzir: yesteqsa-t ɣef txatemt n lalla-s amek tga. Yemla-yas-d lumayṛ-is. Itebbet
iman-is d tinna, ulac n ccekk; iceggeɛ-it a d-yessiwel i Sekkura.
Winna yefhem: iṛuḥ s tazzla. Cwiṭ akka, ata la d-tettazzal ula d nettat, allen-is d lebda
bezgent s imeṭṭawen. Lakin waqila, taxatemt-nni, d yemma-s i yas-t-id-yeǧǧan. Yefka-yas-tt.
Tban mačči d lfeṛḥ-nni kan n « turart » i tefṛeḥ. Tɛeddi la t-tessudun yakk, deg uqerru almi
ula d aqadum-is s lekmal.
Dɣa, ula d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ikkes-as yakk iḥecciṛ, ula n wass-nni akken n « Ṭaf! Ṭaf! »
Nettat, tuzzel diɣen, tteddu tḥekku; almi d baba-s, teḥka-yas, tesenɛet-as taxatemt-is:
lḥaṣun yeḥla ula d bu uqerru mi iwala yelli-s teḥya-d. Tenna-yas:
— Abrid-agi, d nekk ara s-iɛemmṛen lwiz i Ccix Ḥmed-u-Ɛli: d nekk ara s-t-yefken!
Yawi-d diɣen nnṣib-is Ccix Ḥmed. Nnan-ak abrid-nni d icwura n userdun yakk i yas-d-
ččuṛen. Daɣ netta, deg webrid-nni diɣen i tuɣal d Lla Faṭima i yeṭṭfen lxezna n yedrimen, i
yefkan neɣ i yuɣen di mkul tamsalt n ssuq n wexxam.
Ma d Lla Faṭima-nni dɣa, mi i yas-d-yuɣal wergaz s userdun iɛebba-d ddheb, ur tewhim,
ur texliɛ, ur tesɛiḍ i ybeddlen deg-s. Belḥaṛa kan tenna-yas:
— Niɣ nniɣ-ak... a Bu Leɣlut!...
Tis tlata, taneggarut, i yas-yexdem, nnan-ak tikelt-nni ihlek-it bu uqerru s tidet.
Ɣer yiman-is n weḥd-s, bu uqerru, di tyita n txatemt kan i yebda yefhem a Ccix
Ḥmed-u-Ɛli ar d as-d-yas kra. Yella nniqal « ala netta » kan weḥd-s di tmurt s lekmal i ɣer
ferrunt. Ama s udebbuz ama s wayen i s-yehwan, d netta kan i d bu uqerru, i d aqerru.
Asmi i yas-d-yennulfa Ccix Ḥmed-u-Ɛli, yaf ziɣ ar yella lxuf iɣelben win udebbuz: lxuf n
wul, n laman, n ttubat d lxaṭer, yernan yesdukklen ṭṭaɛa s lebɣi d lemqadra, almi, lḥaṣun, ula
d lḥemlan. Netta leɛmeṛ yumin s Ṛebbi. Yufa-d kan iman-is lehl-is kesben adrar s lekmal d
lɛibad t-izedɣen: netta iweṛt-iten, yuɣal d agellid: di s yin akkin, ulac: ulac « ayen nniḍen »
yakk. Ḥaca ma d agellid nniḍen am netta, n ccerq neɣ lɣerb, ara d-yasen a t-inamer, winna
yeẓra, yessen lɛadda: tettuɣal ar adebbuz. Akken qqaren: Bab n ddreɛ, a tt-yawi.
Wammag, asmi i yas-yesken Bu Leɣṭuṭ ar yella wayen iɣelben igelliden s lekmal akken
llan, - yerna xas dduklen - ass-n s akin ḥedṛent-as-d snat, snat kan, ad yextir deg-sent: ad
yamen s « wayen-nni », a t-yeqbel, ad yefk mayna, ad yuɣal lḥaṣun d lɛebd kan am lɛibad:
neɣ... ad iṛuḥ s yin, ad yerwel, ad iṛuḥ ad inadi anda ara yaf tamurt i deg ḥekkmen kan
igelliden.
Netta yextaṛ taneggarut-a tis snat. Lakin, almi yexbabeḍ, almi yexdem lmeǧhud-is.
Yiwen n wass, yusa-yas-d yiwen n inebgi, wissen ansi-t akken, yebɛed aṭas i tmurt-agi yakk.
Deg wakken ula d netta d lḥakem ameqran di tmurt-is, ma d agellid neɣ d sselṭan neɣ d acu-t,
yesmerḥeb yis-s bu uqerru, iɛuzz-it akken ilaq.
Daɣ netta qqimen deg yiḍ-nni di sin yid-sen, agellid d sselṭan, iḍheṛ-ak lḥal, ittqeṣir d
lɛaqel d lmeɛqul, almi d-kksan lecɣal n ddunnit meḥsub akken llan.
Yeḍher lḥal ladɣa, diɣen, a sin lḥukam am nitni ar d-wwten aṭas aṭas akken ara cekkṛen d
wakken ara zuxen mkul yiwen s tmurt-is.
Di ta ɣer ta, awḍen-d ɣer temsalt n lɛulama-nsen d ṭṭelba d lecyax. Amezwaru kan,
yader-as-d bu uqerru Ccix Ḥmed-u-Ɛli:
— Ur walaɣ ara ad yili wis sin am netta di ddunnit. Asmi d-yusa kan di tmurt-is-inna n
wadda, yebda yefra taddart yakk tameqrant n tmurt-agi. Di s yin ur umineɣ ara almi d asmi i
t-jeṛṛbeɣ nekk s yiman-iw tura meṛtayen ayagi. Lḥaṣun...
Yeḥku-yas yakk di tmezwarut n usenṭeq n yelli-s almi d tis snat n txatemt. Yebdu sselṭan la
yetthuzz aqerruy-is am win yumnen ur yumin. Yenna-yas:
— Ad qebleɣ, ma yehwa-yak, asmi d-yessehdeṛ yelli-k ɛlaxaṭer, mi ara yesked bnadem, d
ayen isehlen am ulac, imi theddeṛ si zik, mačči d tagugamt. Wamma taqsiṭ n txatemt, ɣef
wakka a d-teḥkiḍ,... almi... s acu yellan din... almi... Lḥaṣun, tufiḍ-iyi-d aql-i wehmeɣ!...
Yefhem bu uqerru iṣeḍḥa kan deg-s ad as-d-yini ur umineɣ ara. Daɣ netta, am wakken
iɣaḍ-it cwiṭ lḥal, yerna dɣa din din kan yemla-yas-d lbeɣḍ-nni iss i yeččuṛ wul-is tin ara
yexdem. Yaf-itt d leṣlaḥ akka n wakka: yenna-yas:
— Teẓriḍ, a sidi, kečč walaɣ-k am wakken cwiṭ ur tumineḍ ara... Aṛǧu, aṛǧu... Tabeɛ, ula d nekk,
aql-i ufiɣ-d ṛṛay ay acki-t: deg-s akken ara teẓreḍ ur ak-skadbeɣ ara ɣef Ccix-agi i k-qqareɣ
akka, deg-s dɣa a twaliḍ ula d akken sselḥuyeɣ d wakken sḍuɛuyeɣ lluma-w. Ulac am wayen
ara twali tiṭ-ik. Niɣ akka? Ihi ataya wakken ara nexdem...
Yemla-yas « ṛṛay » yufa; yeɛǧeb sselṭan-nni, yeqbel, ya lukan ala i turart. Xedmen akken.
Yessiwel bu uqerru i waklan, wwin-as-d tlata txubay tilmawin. Ladɣa d sselṭan-nni i
yextaren ayen ara ffren d wakken yakk ara xedmen, ɛlaxaṭer... bu uqerru, netta, lebɣi n wul-
is s tidet tili awi-d ma yeḥṣel di tinna Ccix Ḥmed-u-Ɛli, akken ara d-yesken deg-s « amek
yessexdam llumma-s »...
Qqimen weḥd-sen, ṭṭfen acaṛ n tlata txubay-nni, yiwet d udi, tayeḍ d tament, tis tlata d
qeḍran; ɣzen-asent imṛuǧen di lḥaṛa s dat kan akka n tewwurt n wexxam-nni i deg ten-tuɣ
qqimen, neṭlen-tent lḥaṣun, rran fell-asent akal, ddzen-t yakk akken ilaq, almi yuɣal
wemkan ur as-yenni ḥed yella wi t-yennulen. Sefḍen ifassen-nsen, uɣalen s imukan-nsen
qqimen. Yessiwel bu uqerru i waklan, yenna-yasen:
— Tura kan a tceggɛem ɣer Ccix Ḥmed-u-Ɛli a d-yas!
Netta imiren akken icax deg wesxeṛxeṛ; yerna, xas yuki, ur d-yettwali ara di ṭṭlam akli d-
irekben aserdun yerna inheṛ-d wayeḍ d aɛerri, izger-d i wasif, almi kan i yasen-yesṭebṭeb
ɣef tewwurt. D Lla Faṭima i d-yukin, i yas-d-yennan: Wi akka? I wumi yenna ayen t-id-
yewwin. Tessaki Ccix, tenna-yas:
— D bu uqerru!
Argaz di tnafa yenna-yas-d kan:
— Ad yečč aqerru-s!
Lakin tessaki-t akken ilaq, tebges-as meḥsub ula d aggus; tuɣal diɣen ala t-tneddeṛ almi i
t-id-tesmekti: niɣ agellid d agellid! S mi a tt-yexdem dɣa, ad as-yeɛwej? Ternu, taneggarut
tesmekti-t-id « niɣ tabeɛ ur yelli wi ara yagad imi kra n wayen ara s-d-yessuter neɣ ara s-d-
yini xdem-it, netta ad yecreḍ kan tuɣalin s axxam-is: ad as-yini kan ar azekka; s akin, mi
yas-d-yewwi lexbaṛ i nettat, niɣ yessen-itt, niɣ yeẓra yexḍa-t ccɣel »...
Yuɣal-it-id leɛqel diɣen tikelt nniḍen. Yelsa ibeṛnas-is, yeffeɣ.
Akken yerkeb, lḥan cwiṭ, yenna-yas i wakli-nni:
— D acu t-yuɣen diɣen weqjun? Yenna-yas:
— Anɛam a Sidi... Anɛam a Ccix... ur fhimeɣ ara: netta, ɣef wakken t-walaɣ, ur t-yuɣ wara.
Wissen...
Awḍen, afen akli nniḍen yettṛaǧu-ten. Yeddu d Ccix Ḥmed almi d axxam i deg ufan bu
uqerru netta d sselṭan la t-ttṛaǧun ula d nitni. Myeskaden netta d sselṭan-nni, yaf-it wul n
Ccix Ḥmed mačči d win ara yagad ad as-d-yekk deg-s wayen n dir. Wissen acimi, yeɛǧeb
lxaṭer-is. Ma d bu uqerru... yessen-it.
Kkren-d am win am win, ssetɛemlen nnan-as: d azɣal, ffɣen ɣer lḥaṛa, ssan-asen-d dinna,
qqimen. Ccix Ḥmed dɣa yezzi ɣer-sen, yebded s dat n tewwurt, iḍarren-is sebḥen-d... rekḍen s
lmizan talemmast n wemkan-nni n yemruǧen...
Inṭeq-d ɣer-s bu uqerru, yenna-yas:
— A Ccix... a Ccix lmucexcex teẓriḍ acimi i k-id-wwiɣ? Sidi-k-agi d sselṭan. Yusa-d di tmurt
leflani. Sgellin zuxeɣ-as yis-k. Tfehmeḍ? Zuxeɣ-as s Ccix Ḥmed-u-Ɛli!... lwali n wedrar!
Tabeɛ, dɣa, s tidet sliɣ yagi la ttgallant yis-k temɣarin! Awi-d ukan a wlidi!... Lḥaṣun nniɣ-
ak zuxeɣ yis-k, nniɣ-as ulac wi yak-izemren. Ihi tura, d ayagi kan i ɣef k-id-wwiɣ. Ad aɣ-d-
tesneɛteḍ... lbaṛaka-k... Ah! Ah! Ah!
Yeṛwa taḍṣa, yerna seg wul, ɛlaxaṭer, simmal ifehhem ar ass-n, i d « ass » n Ccix Ḥmed.
Xas yeḍḥa-yas-d yesnerna deg wakken izux yis-s, lakin d tawwurt iss ara d-iban udebbuz-is
ɣer lɣaci-s.
Di s yin, yezzi ɣer sselṭan tama-s, yenna-yas:
— Tura ad twaliḍ akken a sen-xeddmeɣ i lecyax n tmurt-agi!
Yessawel s yisem-is yiwen di sin waklan-nni annect n lewḥuc n wass n « Ṭaf! Ṭaf! »,
yenna-yas:
— Ṛuḥ, awi-d llemca!
Iṛuḥ, yawi-d yid-s... a ziɣ a « llemca » ar am ssif, lakin d tuṣwibt akken, d taɣezfant annect
n wakli-nni s yiman-is, d taẓayant, ɣef tayet i tt-id-yewwi; lakin, iss ara tneqq dɣa: d leqḍiɛ-
is! Nettat tesɛa kan yiwet n lǧiha n leqdiɛ, lakin ijeṛṛeb-it dɣa wakli, yesseɣli fell-as d aɣelluy
anẓad uqerru-s: yegzem ɣef sin!
Ccix Ḥmed-u-Ɛli yakk yeḍher ar yefhem i wumi-ten, la d akli la d llemca. Yeẓra di
tmezwarut a bu uqerru ur as-d-yehdiṛ akken, ur as-d-yeḍṣi akken seg wul almi s acu s-
ihegga. Lakin, yettɣimi-yas-d d aneggaru ṭṭmeɛ-nni n tuɣalin s axxam-is ar azekka-nni...
S akin, s Faṭima, mkulec yeshel. Walakin, segmi iwala lecɣal-nni yakk la yessewjad weɛdaw n
Ṛebbi, yebda la s-d-yeqqar wul-is ɛni ass-n s acu yas-d-yesnulfa d ajdid, s acu iss i yebda
lḥaṣun la s-yeqqar: ɛni, ɛni... d tagi i d taneggarut? Menɛeɣ i tmezwarut n Sekkura; tis snat,
n txatemt n Sekkura diɣen rniɣ isellek-iyi Ṛebbi: tagi d tis tlata, ɛni... ɛni d tagi iss n « Ṭaf!
Ṭaf! » s tidet?
Yessusem kan, yeskad di bu uqerru.
Bu uqerru yerna icerreg-d cwiṭ n ubeḥnuq di tmeḥremt-is, annect n uḍad alemmas; ibren-it
am teftilt, yebbeɣ-it idhen-it di zzit n lemṣabiḥ-nni yuɣen tama-tsen, isenɛet-as-t-id i Ccix
Ḥmed, yenna-yas:
— Twalaḍ taftilt-agi? Tura, nekk d sselṭan aql-aɣ neffer-ak... ayen i yakk neffer. Ihi, ɛuhdeɣ-
k s Ṛebbi, akken teqqarem, a segmi ara ceɛleɣ abeḥnuq-agi alamma yexsi, a ma ur d-tenniḍ
ara tamsalt akken tella, a ma ur d-tesbaneḍ ara... lbaṛaka-k, a taftilt ad texsi, aqerru-k ad yafeg
! Tfehmeḍ? Kečč, ay akli, bɣiɣ-k mi texsi tbeḥnuqt-agi weḥd-s ur d-yenni ara ayen ilaqen, ad
as-tessifgeḍ aqerru s yiwet n tyita, neɣ ɛuhdeɣ-k ula d kečč ar d-yeddu d aqerru-k!
Tfehmeḍ?...
Fehmen i sin. Akli dɣa isuma-d akka Ccix Ḥmed ɣef lǧiha, imuqel akken ara yewɛu i tyita,
iɛerra i tgeltyam-is, yeṭṭef llemca, yeclex iḍarren-is, yuṛǧa. Ma d Bu Leɣṭuṭ, - ṣebḥan lleh! -
yemmekti-d asebsi ur d-yewwi ara. Yyak, lemkacfa n temsalt « i yas-ffren » ur tt-id-yeksi ara
yakk wul-is. Ad yessiwel i Faṭima ad as-d-teɣli ger igenni d tmurt diɣen d lmuḥal. Daɣ netta,
tarewla s dat n Ṛebbi ulac. Idheṛ-as bu uqerru imekken taftilt-nni ɣer lmeṣbaḥ, iceɛl-itt-id,
yeṭṭef-itt akken tebded ger sin iḍudan-is, yenna-yas-d:
— Di leɛnaya n Ccix Ḥmed-u-Ɛli a wer texsi alamma d nnger n ddunnit!... Ah! Ah! Ah!...
Di s yin iwala-t yexser wudem-is s tidet, yecɛel allen-is deg wakli am win ara s-yinin:
Lakin, kečč, lukan d ara teṛǧuḍ neɣ d ara t-tzegleḍ s tyita-k, ad ččeɣ aksum-ik!
Akli ifhem-as. Nnan-ak imiren i yḥulfa Ccix Ḥmed... lakin, yyak nniɣ-ak, ala Ṛebbi i
yɛelmen s tidet: nekni nettɛawad kan i nnan imezwura.
Taswiɛt-nni i deg ara t-id-teɛnu lmut i d-yettak Ṛebbi i bnadem lketṛa n leɛqel-nni leɛmeṛ
yesɛi di ddunnit-is. Mi akken ara t-id-aweḍ « mm lḥeqq » i yas-yessewsaɛ Ṛebbi lxaṭer iss i
yettwali akken ur iwala ara leɛmeṛ, almi deg wakken iɣelleb leɛqel-is leɛqel n wid yas-
ihedṛen, yettmettat s lfeṛḥ. D tin kan i « d tukksa n lḥijab ».
Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ulamma tteǧǧa-s d ukerciw-nni-ines duben di lxuf, ayen
yettwasemman deg-s d taṛwiḥt yennerna d anerni di tmusni: la yeqqar d leqraya di tid
i wumi la t-yesseḥdaṛ Ṛebbi. Yiwen deg wulawen-is la s-d-yeqqar ɣef bu uqerru yeṭṭfen
taftilt: tura a tfak tbeḥnuqt-inna, a taweḍ ɣer iḍudan-is, a t-teserɣ, ad yeḥreq, ad yedduqes!
Wis sin deg wulawen-is, yessen-as-tt d lxiṛ i sselṭan-nni inebgi isersen afus ɣef umayeg,
yeskad-it-id kan am win a la s-d-yeqqaren: a gma, ula i yak-xedmeɣ! Lleh ɣaleb! Ma d ul
aneggaru... ul aneggaru yewwi-yas-tt-id d tamacahut: Twalaḍ, a Bu Leɣṭuṭ, a win iss la
ttgallant temɣarin, twalaḍ ziɣ ur teẓriḍ tin i deg « yettaṭṭaf? » A Ccix Ḥmed-u-Ɛli, lwali n
wedrar, ah! Ah! Ah!... Tagi i d tis tlata! Tewwḍeḍ lmut-yagi asmi d-tesneṭqeḍ Sekkura, lakin
tmenɛeḍ: tufiḍ iman-ik tdiwaḍ-tt ur teẓriḍ. Aqelmun-ik yeččuṛ d lwiz, tecfiḍ? Daɣ netta ass-
n, amek teqqarem?... Am wakken teččiḍ seksu d wudi!... Ih! D udi! Welleh ar d udi!... Tis
snat... dɣa tinna teɣleb yakk; tinna tzad, tetɛedda! Di leɛnaya n Ṛebbi, teččiḍ dɣa seksu d
weksum almi tfellqeḍ, terniḍ, ladɣa ladɣa, terniḍ tenɣiḍ dɣa d bu uqerru s wecɛal n wallen.
Taneggarut tekkseḍ-d taxatemt n Sekkura deg yimi-k: ass-n dɣa, ass-n izad, yif udi. Ass-
n... d acu i yak-tt-icebba Ṛebbi?... D tament? Welleh, ar am tament!... A... Bu Leɣṭuṭ!... I
tura, i tneggarut-agi tis tlata, d acu-tt? Eh... D acu-tt, aha ziɣ d acu-tt?...
Tabeḥnuqt tɛedda di nnṣaf s tmerɣiwt. Akli teccef-it-id tidi, wissen acimi. Sselṭan
yewhem, segmi yas-icebba Ṛebbi am wakken la yeččmumuḥ Ccix Ḥmed. Bu uqerru... yebda
ufus-nni yeṭṭfen taftilt la yettergigi. Ma d Ccix Ḥmed... nniqal iheddeṛ kan deg wul-is; yuɣal
am win ara d-ikemmlen kan i tmeslayt, yenṭeq ɣer bu uqerru, yenna-yas:
—... D acu-tt tneggarut-agi, d acu-tt?... D ayen akken iss i yeččuṛ wul-ik a bu uqerru!
Welleh ar akken, ih! Mi ara yesked bnadem, dɣa, muqel kan: tamezwarut, d tidet d udi. Ufiɣ-
tt, ih! Welleh ar tt-ufiɣ d udi. Tis snat?... Ah! Ah! Ah!... iḥeqqa! Mi ara d-mmektiɣ: tinna
kečč ahat tufiḍ-tt d qeḍran?... Lakin nekk ala: tinna nekk ɣur-i d tament! D tament, ulac dinna
yakk ccekk. Ma d tagi a bu uqerru... tagi, tis tlata, niɣ teẓriḍ-tt, ay aɛdaw n Ṛebbi! Niɣ d kečč i
yi-tt-iheggan s ufus-ik: d win akken i wumi qqaren qeḍran! D qeḍran, ih! D qeḍran-nni
tufiḍ kečč di tis snat i ufiɣ nekk di tis tlata. D akka kan, a bu uqerru! Ula d Bu Leɣṭuṭ a tt-
yefhem: d udi, d tament, d qeḍran! Tura... tura, akken i k-yehwa xdem-iyi... Tura... ɣur-k ad
yerɣ ufus-ik!...
Yekker-d sselṭan, yeṭṭef Ccix Ḥmed-u-Ɛli di tuyat, yessuden-it deg wenyir, iɛawed-as di
tewwura n uqerru; yezzi ɣer wakli, yenna-yas:
— Ṛuḥ s yagi, ay afuḥan! Ṭṭef abrid-ik s yagi, ɣiwel!
Akli ffɣen-d warquqen-is am win iselben qrib. Yeqleb ɣer bu uqerru, icaweṛ-it s wallen-is
amek ara yexdem. Bu uqerru dɣa iḍudan-is rɣan, yewwet-it-id s tfeṭṭiwejt-nni n teftilt,
yenna-yas:
A tṛuḥeḍ s yagi ay aqjun, neɣ ad ččeɣ aqerru-k! Akli iserreḥ-as i llemca, yuzzel iberrez ɣef
tewwurt d-iɛezlen lḥaṛa-nni ɣef leḥwaṛi nniḍen, dɣa yeɣli kra din n lewzara d lquyad yuɣ
lḥal la d-smeḥsisen, skaden-d di ccqayeq. Sselṭan yezzi diɣen ɣer bu uqerru, yenna-yas:
— Niɣ ahat yella kra n lehdeyya ara s-tefkeḍ i Ccix? Di leɛnaya-k, ma ur as-terniḍ aqelmun
n lwiz s ɣur-i nekk, ɣef leḥsab-iw. Ar akka, tabeɛ, tura ahat mačči d lweqt i deg ara yṛuḥ Ccix
Ḥmed-u-Ɛli s axxam-is? Niɣ a Ccix? Ahat a teqqimeḍ yid-neɣ ar d yali wass kan... Dɣa... dɣa,
ma ulac uɣilif, ad dduɣ ula d nekk yid-k. Mennaɣ ad issineɣ axxam-ik; lakin... ma ulac uɣilif...
A gma, tura nekni ur aɣ-terri tmara, ur yelli wi yaɣ-iḥerṣen. D acu n lfayda ara yesɛu win
ara yernun neɣ ara yesneɣsen di tidet mi ara d-yettɛawad ɣef wayen t-yexḍan netta s yiman-
is? Ladɣa ɛad mi ara d-iḥekku ɣef yiwen am bab n wemkan-a, yerna deg wemkan-a? Yerna,
Tabeɛ, nniɣ-ak sgellin: nekk d ayen sliɣ i la k-d-ttɛawadeɣ: kečč, s akin, tfehmeḍ ar d nneyya-k
kan i ɣer ara d-gri...
Tabeɛ, d tidet i Ṛebbi, nekk s yiman-iw ṛewwuɣ taḍṣa mi ara d-ḥekkun di
tmucuha: « yebren taxatemt... bnan-d lebṛuǧ deg yiwet n teswiɛt... tezzeger-it i lebḥuṛ...
txedem-as akka, terra-yas akka... » Iṛewwu bnadem taḍṣa... taswiɛt kan akka cwiṭ alamma
yessenɛet-as-d Sidi Ṛebbi ziɣ ar taḍṣa ar d aɣyul i tt-id-yeǧǧan. Ziɣ... - nessen kan « ziɣ! » -
mi nufa lecɣal n Sidi Ṛebbi ur ttwaqeḍɛen ara, ur sɛin ara n lḥed, ur keffun, ur bdin ur nnin;
mi nwala simmal ixelleq-d, simmal yesnulfuy-d inin-as kan « ziɣ! » Ma yettweḥḥid bnadem,
yessali leɛqel-is di tmuqilt, taggara-ya yuli aṭas, yuli almi... la ytezzi leɛqel-is, ddwa-s kan n
ḥellu, ad yeqqen allen-is, ad yini ziɣ!... S akin, ad yaf ziɣ a « ziɣ-nni » s yiman-is beṛka-t iss
ara yedhu!
Ihi, mi d-yenṭeq Ccix Ḥmed-u-Ɛli s imeslayen-nni n wudi, d tament d qeḍran iss i d-
yesban lbaṛaka-s, ur tesɛiḍ i yzaden neɣ i yneɣsen. Ikucef? D tidet; lakin, kra n lɛebd d-
yexleq Sidi Ṛebbi ɣer ddunnit yettkacaf. Lameɛna alamma d asmi ara yeḍru wayen yenna ara
d-yeḍḥu ikucef. Ulac di ddunnit bnadem leɛmeṛ nemlal d tewwurt!
Mi i yasen-yenna: Ala! Ad ṛuḥeɣ s axxam-iw tura! Fken-as aklan d tarbaɛt d isredyan
iɛebban ddheb d lfeṭṭa, yessiweḍ-d ɣer Tizi acaruq n yiṭij; yessaḥess kan Ccix i ɛeggu yeɛya
mačči d kra. Ur as-d-yeqqim wi ara yxemmem neɣ ara ynadi di lxaṭer-is amek teḍra. Yeḥka-
yas i Lla Faṭima am wakken mačči ɣef yiman-is.
Wissen d « leɛqel-nni n teswiɛt taneggarut » i mazal deg-s, neɣ iduz d lmaḍi weksum-is,
almi d ass-n i ywala Lla Faṭima tugad akteṛ-is netta. Almi d ass-n i ybeddel wudem-is,
texleɛ, mi yas-yeḥka tin s-yexdem bu uqerru. Akken d imi i yas-d-yewwi taqsiṭ awal s wawal
almi d taneggarut, dɣa, deg wass-n tenna-yas:
— Ur k-tettak ara tewwurt n wesqif ɣer beṛṛa alamma s lɛelm-iw!
Tabeɛ ur ɛeṭṭlen ara akken aṭas mi iṛuḥ win ugaden.
Ass-n, nnṣaf n wass, yewweḍ-d lexbaṛ lḥaǧ Ɛmeṛ at Rabeḥ atayen sselṭan leflani a n-iṛuḥ
ɣer Ccix Ḥmed-u-Ɛli a t-iẓur.
Yeḍḥa-d s tidet iṛuḥ-d ɣer-s, qqimen akken meḥsub ass kamel. Dɣa syagi kan i yṛuḥ d
webrid-is netta d lɣaci-s ɣer tmurt-nsen.
La k-qqaren ur d-yezzi ara useggas, yiwen n wass iceggeɛ-as-d imzuyaṛ s ddemma i yas-d-
yewwin di yal lxiṛ, yerna almi d yiwen n usebsi n ddheb d lfeṭṭa.
Ma d bu uqerru, kra n wussan akken nniqal yeḥbes kan deg wexxam: wa yini-as yehlek,
wa d ayen yeqqar nniḍen. Yiwen n wass yerfed netta d yelli-s, yenna-yasen: ɣer tmurt-agi n lɣerb, llan dinna ma d leɛmum-is neɣ d acu-t akken, lḥaṣun almi yuɣal yeččeggiɛ-d kan imdanen i yas-yeznuzun tamurt d yexxamen. Akken deg waggur yuɣal d aseggas i deg yeffeɣ adrar;
deg useggas ɣer ɛamayen, almi yeɣba ṣṣut-is yakk ar ass-a.
Yeqqim-d S akin Ccix Ḥmed-u-Ɛli di Tizi n Tfilkut d lwali n wedrar.
Abrid-nni, asmi yetbet d ayen bu uqerru ur d-yeǧǧi ara ula d rriḥa-s di Lexmis neɣ deg
idurar-agi s lekmal; asmi yetbet ala ayen yeɛfes tamurt, ar t-yetlef d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, i d-
teffeɣ Lla Faṭima s yiman-is ɣer tqaɛet-agi, textaṛ amkan, tektal nettat s ufus-is, tenna-yas i
Ccix:
— Ad ak-nebnu taqubbet!
VIII. Ad aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s
Deg wass-n almi d asmi iɣab ur yuɣal ara yembawel di lḥaṛa neɣ di tdekkant neɣ di
tqubbet akkin taddart n Tizi n Tfilkut s yiman-is, yerna ikcem-it kan yiwen n wass si leɛmeṛ-is s lekmal: asmi yemmut lḥaǧ Ɛmeṛ at Rabeḥ, iṛuḥ d netta i ybdeden i tenṭelt-is: Di s yin akkin,
almi d asmi i t-rran ula d netta deg uẓekka-nni i yas-heggan di tqubbet asmi i tt-bnan, ur
yeṭaxxer leɛmeṛ s yagi. Tabeɛ yuɣal yekkes ṭṭmeɛ n tuffɣa akka neɣ akka dɣa si zik, segmi
kan i yas-tebna Lla Faṭima taqubbet-nni. Tfehmeḍ a di s yin d asawen ur t-id-iṣaḥ ad as-
yexḍu. Yerna, ma yehwa-yak, mkulci d tannumi a bnadem.
Bu Leɣṭuṭ, deg wasmi i d-yekker, yessen kan di ddunnit Tagemmunt at Musa d iberdan n
tuddar i ɣef d-iɛedda asmi i d-iṛuḥ ɣer Tizi n Tfilkut. Daɣ netta, d acu i ɣef ara ynadi? Ddunnit
s lekmal d amkan-nni kan i deg ara k-yaɣ lḥal d lɛibad ara k-d-yezzin d wayen yakk ara
laḥqent wallen-ik. Tegra-d di « liḥala » d wayen yakk yetteḥwiǧi lɛebd akken ara s-yini
« Bxiṛ! », yeḍher lḥal a Ccix Ḥmed-u-Ɛli ar as-yefka ur icuḥ.
Nnan-ak yessaweḍ d argaz ameqran aṭas. Wa yini-ak sebɛin, wa yini-ak tmanyin nsna i
yluḥeq: ulamma ad yili leɣlaḍ, lakin s tidet yessemɣer mačči d kra.
Yeǧǧa tamart s lekmal-is almi, ass aneggaru tettɣummu-yas idmaren. Nettat tefk s akin di
temlel am wedfel.
Yettbeddil bnadem ṣṣifa, yerna, ladɣa ladɣa a d-yelfu yettɛanad uqadum ɣer wakken
tḍerru d leɛqel d wul: simmal ttimɣuren, ttiwsiɛen, jemmɛen-d di temsal, simmal
ttbeddilen, « ttwalin » d akken nniḍen. U labud a Ccix Ḥmed-u-Ɛli ar d akken yuɣal yeqqar d
leqraya di lɛibad d ddunnit ara d-yettban ɣef udem-is. U labud ar ula d ixef n tissegnit n
wayen iss i yesseḍṣay Bu Leɣṭuṭ at Tgemmunt at Musa ur d-yeqqim di Ccix Ḥmed-u-Ɛli
i wumi tezzin s tsusmi meyya, d mitin, d telt meyya lexwan d yemzuyaṛ. Mačči d ara yeḥreṣ
iman-is neɣ ula d ara s-d-yas di ddhen ad yeḥreṣ iman-is, akken ara tbeddel ṣṣifa-s.
Weḥd-sen kan i ttwaxdamen lecɣal. Mebla ma ynuda netta, d akken kan tebɣa teswiɛt,
ara t-taɣ teswiɛt, ara yili... deg iḍarren alamma d acebbub: Amek telliḍ ay ameddakkel?
— Akken yebɣa Ṛebbi! Ur ttagad: xas tenniḍ-as: Akken tebɣa teswiɛt! Ur tesɛiḍ i yxeṣren:
am teswiɛt am kečč, mkulec n Sidi Ṛebbi.
Nnan deg wasmi yerkeḍ, yeḥbes, yeṭṭef amkan-is d ayen, yettfeǧǧiǧ wudem-is s nnuṛ, ur
tṛewwuḍ deg-s tamuɣli. D ayen yellan. Yerna dɣa waqila seg yimiren diɣen i bdan qqaren-as:
A Ccix-iw, di leɛnaya-k... A Ḥmed-u-Ɛli ay izem!...
S tidet, am yizem. Netta yeḥsen almi d ulamek. Lla Faṭima tewɛa akken ara t-tṣun; mkul
lxiṛ iwjed-as, yerna ladɣa ladɣa telha-d yid-s d nettat kan, terfed-it neɣ tsers-it s ufus-is: ur
teɛmmed i ḥed lḥaṣun, ama d akli ama d aḥeṛṛi, ara yṛayin ɣef wayen t-ilezmen. Tijɣelt,
alamma tefka-yas-tt d nettat. S akin yeḍher lḥal: teɣzi yesɛa-tt si zik, daɣ netta tawant
n uɛebbuḍ d ṛṛaḥa yettarran awezzlan d bu uɛelliḍ kan, yeččuffu am tembult, ḍḥunt-d fell-as
netta d lekmala d ṣṣeḥḥa d lǧehd yeddan d lqed-is. Mi ara yernu, am ccetwa, yesdukkel taḍuṭ
deg iḍarren alamma d sin, tikwal tlata ibeṛnas, d iɛumam i yas-d-ččeggiɛen s ddemma di
mkul lǧiha, dɣa s tidet ttekk-d seg-s rrehba n yizem.
Iṭij ur t-yettḥaz ara d lmaḍi: yesfeḍ wudem-is. Yuɣal mellul weksum-is, ur t-teǧǧi leḥsana
n Lla Faṭima ma ad yiwriɣ. Tabeɛ d cwiṭ-nni kan n tebrek n laṣel-is i yuɣalen turad d tarda.
Ula d aglim n bnadem am wayen nniḍen yakk: mi ara yennum tezdeg d lemḥadra, yettilqiq,
« yeṭṭahar-d » d taksumt-nni tamezwarut: ma tewteḍ-t s uɛeqqa n yired, a d-yefk
idammen! S tidet, walakin ma yesleɣ ɣef weglim, ula amek d-ffɣen idammen.
Ccix, iceggeɛ-as-d yiwen n wass yiwen di tmurt-inna n Maṣer waqila, kra n lmus akken d
amecṭiṭuḥ, s teɣzi yakk a Ṛebbi annect n uḍad alemmas, lakin nnan-ak ur yettwaqḍaɛ ara s
yedrimen deg wakken ur ẓriɣ ma d lyaman neɣ d acu-ten yedɣaɣen-nni iss i yettwaxdem.
Asmi yettɣimi kan ɣef tdekkant-is, sebɛa n leswaq n lɣaci zzin-as-d, ama ddunnit s lekmal
tessusem, teggugem, tettṛaǧu deg-s a d-yenṭeq, ama yumeṛ-iten mkul wid akken ttdekkiṛen
neɣ d akken ttqeṣṣiren waygar-asen, netta s akin mi d-yegra akken weḥd-s d yiman-is, a t-
id-yejbed, lmus-nni d amecṭiṭuḥ, a t-yelli, ad yebdu lxedma deg waccaren-is: a ten-
yettnebbih, a ten-ikerreḍ, a ten-igezzem, a ten-yezzizdig lḥaṣun; ad yeskad deg-sen,
yettɛawad-asen akken, s leɛqel s leɛqel, nnan-ak tikwal segmi ara d-yeffeɣ alamma yuɣal ɣer
daxel n wexxam. Daɣ netta, uɣalen ifassen-is, tidet i Ṛebbi, ad ihabi bnadem neɣ, lxerṣum,
ad iṣeḍḥi ad as-ten-yessimes ula mi ara ten-yessuden. Ma d aqadum-is... ttewḥid-ik a Yiwen!
Ziɣ... yettili win ara d-yekkren yesɛa albeɛḍ n wayen akken i wumi qqaren leɛyub:
yez̧z̧enniṛ neɣ yesqiwqiw neɣ teɛweǧ tinzert-is, neɣ... yesɛa ifenɣaren, ar taggara-ya, ad as-
d-yeḍḥu ar d lɛib-nni, ar d ticcert-nni i ɣer s-yennejmaɛ kra n wayen yesɛa n sserr. Amuzyin
yezyen, lakin ɛumen imuzyinen: mi yas-teṭṭaxxreḍ, a d-temlileḍ d wayeḍ am netta. Lakin
awi-d ma yesɛa, ma yekseb ticcert-nni n yiman-is kan netta n weḥd-s, lɛib-nni iss ara
yetturameq, i t-iḍebɛen, ur yesɛi ḥed nniḍen! Lukan yestehza deg-sen, ɣlin-as wuglan-is i
Ccix, tili t-xuṣṣen mačči cwiṭ. D nitni i d aseḍsu-s, yerna d aseḍsu ur iṛewwu yiwen di lexwan-
nni-ines s tmuɣli, ahat imi ur t-yestuqqut ara.
Udem-is yeḍɛef, neɣ am wakken yuṣer aksum, ulamma tebtent lekmala-s d ṣṣeḥḥa-s.
Udem-is yessaḥess i tɣimit-nni n weḥd-s aṭas d yiman-is d lhedṛa kan d wul-is. Daɣ netta
akka akka mi ara yaf-it-id yesseḍṣen seg wul, ṣṣifa-s s lekmal am wakken tettarra lxiṣaṣ s
ifenɣaren-nni-ines d ttwalin lexwan mebɛid d icebḥanen. Lakin, lleh ɣaleb, yettaɣ lḥal ur
yettaf ara mkul ass ssebba iss ara d-yeḍṣ akken.
Ulamek yehdeṛ, netta d inebgawen-is; ulamek yehdeṛ yid-sen akken ara yehdeṛ wergaz d
wiyaḍ, ɛlaxaṭer yettwakkes-as wakken, yerna kksen-as-t d nitni. Ur as-qebblen ara, ur as-
ttɛemmiden ara, ur d-yettarew ara yakk lxaṭer-nsen leɛǧeb iss ara ten-id-ilaɛi Ccix s temsalt
kan akka menwala ifellaḥen. D ayen ur nenǧim ara ad yeḍru. Amek dɣa, di leɛnaya n Ṛebbi,
ara d-yenṭeq Ccix ɣer walbeɛḍ di lexwan-nni i t-id-yeččan s wallen, ad as-yini: A flan, amek
uǧwent temẓin iḍelli di ssuq? Ulamek, ɛlaxaṭer ulamek d-yelhi lwali n wedrar d temẓin
amek uǧwent.
Ay aɛeggun, niɣ netta mkulec yeẓra-t, mkul tamsalt yeɛlem yis-s, ulac i s-yeffren! Neɣ
inṭeq-d s wakken? Imenna Bu Leɣṭuṭ meskin s tidet ad iẓer amek tella kra ddunnit; acḥal
swant temẓin, Ihi, mi t-yesteqsa akken, ula d axuni-nni mačči d aɛeggun: yessen Ccix-is
mi ara d-yemmeslay, almi « yella kra dinna; » yeẓra, tabeɛ, tameslayt n lawleyya irkel s
lemɛayen, tewɛeṛ, teṣɛeb aṭas i lefhama. Lakin axuni, ladɣa axuni n Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ur
yettili d aɛeggun: ad as-yerr kan: Anɛam, a Ccix... amek uǧwent temẓin?... Anɛam, a Ccix...
akken i k-yehwa... akken i k-yehwa kan, anɛam, a Ccix... akken i wen-yehwa kan s lawleyya
ara aǧwent... s Ṛebbi!
« Akken i wen-yehwa... s Ṛebbi!... » S akin, ma d Bu Leɣṭuṭ ilaq-as ad yayes kan yiwen n wass
lexbaṛ n leswaq, n temẓin, ur yuɣal a t-yessin di ddunnit-is. Ma d Ccix,... ɣur-s kan lmus-nni-
ines amestituḥ a t-id-yeddem, ad iqeṣṣer netta d waccaren-is...
Asmi ara d-tekker ddunnit s lekmal ad tɛeddi di ccṛeɛ s dat n Sidi Ṛebbi, ad iniɣ aṭas i ɣef ara d-yeḥkem Ṛebbi s tmess di kra din yettdekkiṛen s yisem n Ccix Ḥmed-u-Ɛli. Yerna, lmelk-nni
neɣ d acu-t ara yilin d lxuǧa, mi ara d-yebdu leqraya n tewriqt-nni i deg yasen-mmeṛkint
temsal, a d-yelfu ur yettfakk ara leḥsab deg yiwen n wass, - yerna, ussan dinna ɣezzifit - ɛlaxaṭer
mačči d yiwet d yiwet i deg ara yeṭṭef; walakin, iss ara dehcen aṭas lexwan-nni, iss ara
awḍen akken ara s-inin ula ddinna: « ziɣ! » d mi ara sen-d-yini tamsalt tamezwarut, iɣelben
yakk tiyaḍ, iss i... buṣan mebla ccekk, d Ccix Ḥmed-u-Ɛli, d Ccix-nsen s yiman-is i yasen-d-
yessufɣen lkarṭa ɣer « ccṛeɛ annegaru », ɣef lbaṭel sɛeddan fell-as, d lbiɛ t-uɣen ur as-yehwi,
akken ara ttgallan yis-s, d lḥeqra t-ḥeqren akteṛ n weqjun, almi yeqqim weḥd-s, weḥd-s
netta d waccaren-is d lmus-nni amestituḥ, almi d asmi yemmut. S akin, mi d-yewweḍ lmelk-
nni lxuǧa ɣer wasmi i s-qqaren i Bu Leɣṭuṭ: « Akken i k-yehwa... s Ṛebbi... », a d-yezzi Ṛebbi
ɣer Bu Leɣṭuṭ, ad as-yini: amek akka imeslayen-agi, a Bu Leɣṭuṭ?... Ur ttwafhamen ara
akken ilaq! Yerna, amek almi i ten-tqebleḍ keččini? Amek?... S akin dinna waqila ad yettekki
cwiṭ di ddeɛwa ula d netta; yella ccekk ula d netta a d-yemmekti « Ṭaf! Ṭaf! » Wissen...
Lḥaṣun, ahat netta ad as-yili cwiṭ n ṭṭmeɛ n leɛfu...
Ad ternuḍ, ma yeṭaxxer bnadem i ccṛeɛ aneggaru n laxeṛt, yeksa-d kan ɣef leḥsab n tmusni
n ddunnit, a d-yelfu ad yesɛu cwiṭ Bu Leɣṭuṭ iss ara yehdeṛ, iss ara ycaṛeɛ d wi iss ara yfak
iman-is.
Asmi i d-yeččuṛ aqelmun amezwaru n ddheb s ɣur bu uqerru, yufa iman-is icudd-it d
acuddu, ddheb-nni ɣer Tizi n Tfilkut, - mebla nnfeɛ-nni n lehna tufa yis-s taddart - ara d-
yelfu yewweḍ-as ula ɣur Ṛebbi, mi ara yesked akka bnadem, yeḍḥa-yas-d d tarewla, d
ccmata, ma yewwi idrimen yeṭṭef abrid ɣer tmurt-is. Ihi d acu ɛni yexdem nniḍen ur nlaq
ara? Yexdem, yeffeɣ i webrid s wemneɛ i yemneɛ i bu uqerru? Ahat s ma yella wi ara t-
yinin! Ur ikucef, ur yettkacaf akken t-ṭṭammaɛen wid ixeṣṣren deg-s lwaɛda; (d lexṣara imi
ur asen-tewwiḍ Ṛebbi, - neɣ ɛad! - d Ṛebbi-nni i wumi yis-s acrik; ur uklalen lemzeyya n Ccix
imi d lbiɛ i t-uɣen yis-s). Lakin, netta, ur ikucef, ur yettkacaf leɛmeṛ; ur yuqim acrik i Sidi
Ṛebbi almi d asmi yemmut. D tidet, ur yettkacaf, ur yenni i ḥed, leɛmeṛ, ad ak-kacfeɣ: ur
yuqim acrik i Sidi Ṛebbi: yettɣimi kan weḥd-s netta d waccaren-is. Lakin ihi... acimi ur d-
yekkir ara yiwen n wass ad yebded ɣef tdekkant-agi-ines, ad issusem lɣaci, ad isuɣ s waɣec-nni-
ines, ad asen-yini: Ṛuḥet s yagi! Ṛuḥet irkel s yagi! Ṛuḥet s ixxamen-nwen: amnet kan s
Ṛebbi! Ulac n lwali! Ulac n Ccix Ḥmed-u-Ɛli! Ay iɛdawen n Ṛebbi, nekk d Bu Leɣṭuṭ, d lɛebd,
d bnadem kan am kunwi!... Agadet Ṛebbi, anef-iyi!...
Ɛlaxaṭer... ur yezmir ara. Ur yezmir ara, yerna ur as-ilaq ara; ur as-yelzim ara d lmaḍi. Ma
yehwa-yak, dagi yakk i... d tiyersi n tmacahut, s lekmal. Asmi i yasen-yenna lḥaǧ Ɛmeṛ at
Rabeḥ i at Tizi: ma tumnem s Ṛebbi? Yettwasemma irgem-iten; lakin semmḥen-as imi
muqadar, yerna... ahat d urfan. Walakin lukan d ara d-yekker Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ad
yemmeslay akka a nmettel,... eh... tamezwarut mačči d tamsalt ara yeḍrun, d lmuḥal. Tis
snat, imi dɣa ur tlaq ara... Ur tlaq ara ɛlaxaṭer atta tyersi n lawleyya d at Ṛebbi. At Ṛebbi d
iḥbiben n Ṛebbi. Win ara ycekken deg weḥbib n Ṛebbi, win i wumi ara texṣer kan cwiṭ
nneyya ɣer-s, win lḥaṣun ara t-yawḍen, neɣ ara t-yennalen kan d tanalit, - lxattima win ur
numin ara yis-s! - d Ṛebbi, d Ṛebbi s yiman-is, i deg icukk, i ɣer ara s-texṣer nneyya; d Ṛebbi i
yewweḍ, i yennul, d Ṛebbi iss ur yumin ara! - Amek? - Akkagi: mačči akken nniḍen. Yeḍḥu-
d s akin d Sidi Ṛebbi-nni s yiman-is, « ur nesɛi acrik », i ɣer ttekkan, i deg ṭṭfen, mi yas-uqmen
lmumnin-nni yettdekkiṛen acrik... Niɣ nniɣ-ak: am wakken cwiṭ... tiyersi. Lakin, waqila tṛuḥ
tefsi...
Di s yin akkin, iḍher-ak lḥal: Sidi Ṛebbi ɛziz, ɣlay, ɛlay; ɛlay aṭas: deg igenni wis sebɛa,
ma mačči akteṛ. Ihi, yebɛed, yebɛed bezzaf. Neɣ, ma d amusnaw ifehmen, yetɛeqqlen, i t-id-
yeksan, ad yini: atan deg wul, deg wulawen kan. Lakin, deg wulawen kan i lɛezz d lḥerma.
Tfehmeḍ?... i lɛezz d lḥerma, yerna, kra n yimi ara t-id-adreḍ, ilaq-ak a d-tiniḍ, tfehmeḍ-ten
neɣ teqqimeḍ, imeslayen-agi n taɛṛabt: Ṣebḥanu illa hewwa!... S akin, tanfeḍ-as « tṛankil »;
teǧǧeḍ-t kan di lehna... ḥaca ma « taswiɛt taneggarut », ma terra-k ɣer-s tmara, ma
« ḥedṛent-d », akken qqaren, neɣ lḥaṣun, dɣa d lemtel, ma yecceḍ ɣer-k wecrik-nni-ines dɣa
s yiman-is: yeǧǧa-k neɣ yeskaddeb-ak, neɣ lḥaṣun ixdeɛ-ik di lweɛda-nni i yas-tettakeḍ.
Dinna s akin tcetkiḍ-as yis-s i Netta! Neɣ, ma ulac, anef-as... Tatut? - Yella lmumen yettun
Ṛebbi, ay amehbul? Ṛebbi ɛzizen, ɣlayen, ɛlayen? Yaxi! Yaxi!...
Di seg-s akkin, a sidi u baba, mi txedmeḍ lferḍ i yak-ilezmen ɣer-s, mi yas-tenniḍ di
lǧameɛ: llehu-akbeṛ! Ayen ilaqen n tikwal deg wass, mi tekkseḍ aɣbel-is, tethennaḍ deg
wul! teṭṭfeḍ abrid-ik s yin ɣer Ccix Ḥmed-u-Ɛli, lwali n wedrar, ad aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s
lbaṛaka-s, aḥbib-is!
A... winna meqqar, a sidi, mi t-twalaḍ, ad ak-kksen wurfan! Xas ɛziz, ɣlay, ula d netta,
lakin ur ɛlay ara! Atan ɣer-k a sidi, ɣef tdekkant, annect-ilat, annect n wedrar, annect n yizem,
lleh ibarek!...
Mi t-twalaḍ, a teṛwuḍ. Atan ɣer-k, netta meqqar a t-twaliḍ, a k-id-iwali; ad as-thedṛeḍ, ad
ak-d-yehdeṛ. Ula d aqerru-s d-ifassen-is a ten-tettnaled, a ten-tessuduneḍ ma yehwa-yak
meyya tikwal deg wass; yerna ladɣa ladɣa, netta d argaz, d argaz kan am kečč d nekk, d lɛebd:
daɣ netta, imi itett itess, yettlus ibeṛnas d txutam n ddheb, yessibnin i seksu d wudi, itess
asebsi, daɣ netta ɛni tɛuddeḍ ur k-id-yettwali ara mi ara tɛeddiḍ akken ɣer tsenduqt a tegreḍ
ɣer-s llweɛda-k, neɣ ɛad, ma yḥemmel-ik Ṛebbi, yehda-t-id, yeṭṭef-itt netta s yiman-is s afus-
is?
A sidi u baba, mačči d Ṛebbi i k-iḥemmlen mi ara k-d-yefk akken bu sin iḍarren am kečč,
ara k-yettaken lmitaq, ara tezzuṛuḍ, ara tessuduneḍ, ara k-d-isellen s imeẓẓuɣen-is mi ara
tnedheḍ yis-s: di leɛnaya-k a Ccix-iw! Mačči, ma ur ak-t-id-yefki ara Ṛebbi, ilaq-ak, yuklal a
t-id-tafeḍ kečč, a t-id-tebnuḍ kečč, ya lukan deg wakal?
I s akin, wwiɣ-ak-d Ṛebbi: tebɣiḍ, yenna-yak-d wul-ik, mi ara d-yas lḥaǧ Qasi neɣ
Belqasem, inheṛ-d tayuga n yezgaren d lweɛda, yerna-d iḍebbalen, iɛelleq-d ttbiḥ deg-s tlata
kilu, tilawin-is kecment ɣur tilawin ɣur Lla Faṭima, netta yerra-d ɣer webṛaḥ n yergazen,
iɛedda ɣer Ccix, s lemkukrat, yessuden-as aqerru,... tebɣiḍ, yenna-t-id akka wul-ik, ad yeṭṭef
Bu Leɣṭuṭ, - mačči ad yekker ad isuɣ... awwah! - ad yeṭṭef kan lḥaǧ Qasi, ad as-yini s ameẓẓuɣ
: A mmi-s n tmurt, kečč aql-i walaɣ-k, fehmeɣ-k, d argaz n lɛali; meqqreḍ, yerna, ulamma ur
ɣriɣ ara, lakin ẓriɣ mi ara yɛelleq bnadem ttbiḥ, ger cwiṭ d waṭas, yettɣimi d yiman-is,
yesteɛqil: ihi, a mmi-s n tmurt, ilaq-iyi ad ak-iniɣ: Ṛuḥ s axxam-ik, err ayagi yakk i yi-d-
tewwiḍ: ma temlaleḍ d walbeɛḍ yelluẓen, sečč-it. Di s yin akkin, amen kan s Yiwen: win k-
id-ixelqen ixleq-iyi-d. Win ur nelli ara kan deg wis sebɛa n igenwan neɣ deg wul i lɛezz d
lḥeṛma; Win yellan di mkul amkan di mkul taswiɛt, deg igenni neɣ s ddaw tmurt, deg
iḍarren-ik alamma d acebbub-ik; deg wul-ik kan neɣ deg idurar alamma d taweṭṭuft
tamecṭiṭuḥt; yellan i lɛezz neɣ... i wayen nniḍen... ih! I wayen nniḍen: iddel, i lḥeqra, i
wayen icemten neɣ d ayen rẓagen, i kra yellan n dir, ɛlaxaṭer izmer-asen xiṛ-ik. D ayen iss i:
ur t-tteǧǧa ara kan i lɛezz, ur t-ttaǧǧa ara kan deg wul-ik: ala, ala! Ssufeɣ-it-id, teskadeḍ-t,
tettwaliḍ-t, theddṛeḍ-as-d, tqeṣṣreḍ yid-s, tettruḍ-as neɣ teḍṣeḍ-as, tesfeṛḥeḍ-t s lfeṛḥ-ik
neɣ tjerḥeḍ-t s lǧerḥ-ik. Lakin, mačči deg wul-ik, a ɛemmi lḥaǧ! Ala! Ɛlaxaṭer neɣ ma ulac
atan a t-terreḍ diɣen alamma d « lɛezz d lḥerma. » Ala: nniɣ-ak, ssufeɣ-it-id tettwaliḍ-t,
tseḥḍareḍ-t, tettnaleḍ-t s ifassen-ik di ṣṣbeḥ alamma d tameddit, di tmeddit alamma d ṣṣbeḥ;
mi ara teččeḍ neɣ tesweḍ, mi ara trefdeḍ neɣ tserseḍ, neɣ tleḥḥuḍ, neɣ
teqqimeḍ. Tfehmeḍ? Tfehmeḍ a dda lḥaǧ? Netta d lebda yid-k. D lebda yella. D lebda iteddu
yid-k: d lebda... ttagadeɣ ad ak-iniɣ deg wul-ik: d lebda di lxaṭer-ik d tmusni-k d lefhama-k
d leqraya-k d lefɛayel-ik s lekmal lḥaṣun. Daɣ netta, d lebda kečč tezzuṛu-t. Deg wasmi ara d-
tlaleḍ alamma d asmi ara temmteḍ, mkul ass, ass kamel, kečč d zzyaṛa deg-s. Lakin, netta
mačči d Ccix: netta ur yettak lmitaq, ur yettaɣ tiferkiwin. Ur yesɛi taqubbet-is, ur yettlus sin
ibeṛnas. Netta taqubbet-is a dda lḥaǧ, ur ak-qqareɣ ara diɣen deg wul: a win yufan albeɛḍ
n imeslayen nniḍen: netta lḥaṣun deg wexxam-ik, i wuɣer, la k-qqareɣ: ṛuḥ, uɣal, amen kan
yis-s dinna. Netta s akin, ad ak-d-iban, - anɛam, ih! - Ad ak-d-iban amek-it, d acu-t, d acu i d
lexliqa-s, deg wacu yella. Ad tafeḍ anwa wa i d netta, a ɛemmi Qasi, lakin, - a teṛwuḍ taḍṣa - a
t-tafeḍ di lweɛda-nni ara s-tefkeḍ. Anɛam: di lweɛda-s, - deg-s lweɛda-s - deg-s d Netta i d
lweɛda-nni s yiman-is. D acu-tt n lweɛda-yagi? Attaya: ad teqqimeḍ weḥd-k; a tsekdeḍ
ddunnit s lekmal, deg igenwan alamma d lebḥuṛ, deg yiṭij alamma d aggur, deg yetran
alamma d itran nniḍen yellan ɣer deffir widak-nni i tettwaliḍ; deg igenwan-nni n deffir, ur
a k-d-nban ara, a ternuḍ, ma tzemreḍ, ɣer wiyaḍ yellan seg-sen akkin; ma teɛyiḍ, s akin,
tuɣaleḍ-d ɣef leɛqel-ik, testeɛfuḍ cwiṭ s wawal n... ziɣ! Di s yin akkin, mi yak-tekkes tidi,
tiniḍ-as: Ihi, tura walaɣ, fehmeɣ, - fehmeɣ! - Ayagi, yella win t-id-ixlqen; yella win d-
ixelqen ayagi ur nferru, fehmeɣ-t imi ula d amdun-nni kan n tebḥirt-iw almi yas-d-wwiɣ
lemɛellem i yi-t-ixedmen. Axṣen ɛad, wagi mačči d lemɛellem, mačči d lfahim, mačči d
amusnaw: wagi d lɛinṣer, d lɛinṣer n kra n wayen yellan yakk yakk: yakk! Yakk! Ihi wagi
yella: yella! Yella yella! Yella, ulac din ccekk!
S akkin, mi yas-tenniḍ akka, twalaḍ, tumneḍ, tfehmeḍ... ad tettruḍ! Ih, a dda lḥaǧ, d acu
tebɣiḍ? Cwiṭ d lfeṛḥ, cwiṭ ahat... d ɛeggu, cwiṭ d ayen nniḍen ad tettruḍ, ad... as-tefkeḍ s akin
lweɛda. Lweɛda, a ɛemmi Qasi? Lweɛda, d yiwen n wawal kan ara s-tiniḍ: ad as-tiniḍ kan:
umneɣ! Umneɣ a kečč, a yiwen, a win yellan ziɣ s tidet! Umneɣ, umneɣ! Umneɣ yis-k kan
kečč!... Weḥd-k! Umneɣ a Sidi, ay ameɛzuz ziɣ s tidet! Umneɣ yis-k kečč kan! Kečč kan! Kečč
kan! Kečč kan!...
Tfehmeḍ a Dda Qasi: Netta kan! Ihi, kečč nniɣ-ak walaɣ-k a dda Qasi, d argaz n lɛali, d
lɛaqel,... ṛuḥ ṛuḥ s axxam-ik: ṛuḥ, dɛu ɣer-s, ḍleb-it a k-yesru s lfeṛḥ. Ṛuḥ, anef-iyi; Ṛuḥ, a
Dda Qasi: ma yesru-k-id, ma tufiḍ-t, ma yban-ak-d, ma thedṛeḍ yid-s... ini-as, a nnaɣ a Dda
Qasi, ini-as, dɛu ɣer-s... ad i-yeɛfu i nekk! I nekk s yiman-iw!...
Wwiɣ-ak-d Ṛebbi, ma s tidet-ik, ma yenna-yak-d wul-ik, yezmer, neɣ ilaq i Bu Leɣṭuṭ ad
yehdeṛ akka? Yezmer? Yerna ilaq-as? Mkul wa d akken yettwali timsal. Mkul wa d
tamusni-s. Tabeɛ niɣ tura ifut wi ifuten, yetbet leɛmeṛ yenni Ccix Ḥmed-u-Ɛli tameslayt
yecban tagi. Ma d nekk, nniɣ-ak d lmuḥal ur tḍerru... ahat imi leɛmeṛ teḍri. Nnan-ak deg
wasmi tebna ddunnit, teḍra kan yiwet n tikelt yehdeṛ akka yiwen i watmaten-is s ameẓẓuɣ
tameslayt ara yecbun ahat cwiṭ tagi. Di zzman n zik zik, lejdud n lejdud-nneɣ yakk,
imezwura. Lakin, akken d imi yasen-yemmeslay akka, teẓriḍ amek iss xedmen watmaten-
nni-ines? Ṭṭfen sin n iɛewzen, ssemxalafen-ten wa ɣef wa, cemmṛen-ten, rnan-t uqmen-t
netta s yiman-is ɣef iɛewzen-nni rṣan-as imeṣmaren deg iḍarren d-ifassen iss i yenṭeḍ
akken, yeɛluleq-d. Di s yin akkin, segmi i la t-ttwalin ɛni ur yenṭerr ara akken bɣan, ṭṭfen
iseffḍan ar t-ttseffiden, ɣer ukerciw, d wul-is d weksum-is s lekmal almi yessufeɣ ṛṛuḥ. Ula d
akken, la k-qqaren, ameslay aneggaru iss i d-yenṭeq, yenna-yasen-d: ɛfiɣ-awen!
Walakin, tagi ad ilin ɛecrin n leqrun ayagi i deg teḍra. Di seg-s ɣer da leɛmeṛ yelli wi t-
iɛunden. Daɣ netta ur d-yeqqar ara wul n bnadem a d-yennulfu d wis sin Ccix Ḥmed-u-Ɛli,
ad aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s, yerna ad as-yeɛfu Ṛebbi!
Yerna, lḥaṣun, ma yehwa-yak, - niɣ a nini kan tidet - mi ara d-yemmekti bnadem argigi n
tgecrar d temsal-nni yakk n « Ṭaf! Ṭaf! » a gma, nekk, lḥaṣun, ɣef leḥsab n tmusni-w, ur
walaɣ ara Bu Leɣṭuṭ meskin... ad yezmer...
Tabeɛ, yerna nenna-t-id yagi, « icudd-it » uqelmun n ddheb ɣer Tizi n Tfilkut yiwet n
tikelt; tikelt tis snat, taneggarut, tcudd-it ɣer tqubett-is n tmurt s lekmal lakk, ladɣa, d Lla
Faṭima. Almi d ass aneggaru yella netta « yexḍa ccɣel. »
Tfehmeḍ, a mkulec, almi ula, - yerna diɣen ladɣa - almi ula d ayen yellan deg yiman-is
netta weḥd-s, n teṛwiḥt-is, ar t-yexḍa d lmaḍi almi d asmi yemmut, imi d nettat i d-yegran
s deffir-s.
A ternuḍ, ur teqqim akken d nettat i yufraren d lebda fell-as, almi i tt-yufa simmal
yettaki, ifehhem tesɣar-it ddunnit d lɛibad, simmal, simmal kan tḍeḥḥu-d d nettat i yeɣran, i
yfehmen, i yukin akteṛ-is, axiṛ-is. Ad as-tiniḍ awi-d kan ma yeḥfeḍ akken ara tt-yissin kan
nettat, d acu yellan deg-s, d wayen i wumi tezmer, beṛka-t. Ar akka, a d-yelfu yeǧǧa-tt-id
mazal s yessaweḍ.
Tadadact n Tgemmunt at Musa ziɣ ar d zzerriɛa kan. Ziɣ, ar almi d asmi i d-tewweḍ Tizi i
tegma; ar tgemm, tgemm; yiwen n wass s akin teǧǧuǧeg ɣef tikelt asmi yas-tebna taqubbet i
wergaz-is. Di s yin, llant ttjuṛ ur nettɛeṭṭil ara ttɣarent: nettat d tasaft, d akerruc-nni ur iẓer
bnadem melmi d-yekker d melmi ara yfak. Yiwen n wass, neɣ d ssaɛa neɣ d ddqiqa, mačči tɣufel ɣef
wayen yakk ilezmen i wakken ara yebded, ad yettaɛlay yisem n Ccix Ḥmed-u-Ɛli, lwali n wedrar.
Netta ladɣa, ma ymettel bnadem lwali n wedrar ɣer walbeɛḍ n tmacinin, Bu Leɣṭuṭ netta d
asenduq kan. D asenduq-nni kan d-ttwalin medden, i ḥudren, i deg ffrent yakk tmeṣmarin d
nnɛuṛat yesselḥuyen tamsalt. Daɣ netta, akken ara t-teẓreḍ s tidet amek txeddem, ilaq-ak ad
telliḍ asenduq-nni, ad tkecmeḍ ɣer daxel-is: ɣer daxel n wexxam n tilawin; s akin, ger tlawin-
nni, ad tafeḍ ul-is: Lla Faṭima.
Bnadem am Ccix Ḥmed-u-Ɛli, ara yettwassnen di lqern n tmurt ɣer wayeḍ, ara yaɣen
amkan, lakin amkan ara s-d-yessekcamen trika n sslaṭen, ur tesɛiḍ i yexdem netta s ufus-is.
Ur ikerrez, ur ineqqec, ur izerreɛ ula, d zzerriɛa; ur as-yelli yisem n leɛtab ama ufus-is ama
ula n yimi-s. Netta belḥaṛa kan ad yaɣ amkan: ad yaɣ kan amkan i yas-fkan at Ṛebbi, ad
yeqqim. Ma yella d win yez̧z̧allan ad yeẓẓal; neɣ, - ulamma wissen acimi qlilit deg-sen wid
yeɣran - neɣ, ma d win yeɣran, dɣa atan tjebṛ-it leqraya n tektabin-is. Neɣ, ma ulac ad
yeqqim kan. Walakin, tettliqi-yas kan yiwet iss ara yerṣu deg « wemkan-is », d wi iss ara s
tleḥḥu, tettnernay trika-nni: ilaq-as ad yettwissen. D aya.
D aya; lakin dɣa d ayen yakk i d netta, i d aqerru-s, i d lmeɛna-s, i d lfayda-s, i d raṣelmal-
is. D ayen yakk iss ireṣṣu uẓar n yisem-is almi ula d asmi ara t-yefk lǧil i lǧil, la t-tettwaliḍ, d
lebda kan tejṛa-s tettarew. D tamusni! Ihi, « ayen-nni », deg-s lmeɛna tameqrant. Iḍher-ak
lḥal: daɣ netta a tt-tafeḍ kan deg wul n tmacint: ɣur Lalla Faṭima.
Nettat s akin tessen amek teselḥa lecɣal. Ṣebḥan-k a Ṛebbi! Segmi ur ṛewwunt ara Ccix,
« ttawin-t » kan lketṛa n yergazen ass kamel, tilawin s akin ttarrant lxiṣaṣ, - tekksent zzɛef - s
leɣna ttɣennint fell-as iḍ d wass. Iḍ d wass nutti a ttdekkiṛent, ad sefruyent ɣef Ccix, ad
cennunt s yisem-is. Ad ilint mačči d yiwet i d-yusan ɣer-s a tẓur, yeḍḥu-d ur tt-id-iṣaḥ ara d
lmaḍi ad twali ula s wallen-is, tuɣal s axxam-is, deg wass-n leɛmeṛ t-tessin di ddunnit-is,
lakin, deg wass-n almi d asmi temmut, caben iɣallen-is, nettat tcennu, tettdekkiṛ, tettɣenni
s yisem n Ccix Ḥmed-u-Ɛli.
Belḥaṛa kan ma d tin iḥebsen deg wexxam s kra neɣ kra, d lemtel tezga tetthuzzu llufan,
mi yas-fukken isefra, a d-tsefru seg uqerru-s. S akin, tajaṛet-nni yeqqimen yid-s mi
tetthuzzu ad terfed isefra-nni, ad tṛuḥ a ten-tefk i tayeḍ, tayeḍ i tayeḍ, tayeḍ i tayeḍ.
Lambeyya, - ad iraḍi Ṛebbi fell-asen! - qqimen yismawen-nsen alamma d lefni n ddunnit s
tektabin, s « lkutub », ama d leqran ama d lenjil ama d wiyaḍ. Taqbaylit ur tesɛi ara n tektabt
: ur tettwaktab ara; lakin, iḥun Sidi Ṛebbi ɣef lawleyya-s d ṣṣellaḥ-is d iɛessasen-is d
iderwicen-is d at hel sslasel-is d lecyax-is, lḥaṣun, d yemrabḍen d lexwan-nsen d at ttuba s
lekmal, d at Ṛebbi d kra yḥurben ɣef idurar-is lḥaṣun, d kra i yaɣ-d-iwalan ur ten-nwala, ad
aɣ-d-yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-nsen akken llan, iḥeddeṛ-aɣ-d leɛnaya-nsen ttazzalen-d di
ccafuɛa-nneɣ, iḥun Ṛebbi... D acu-t akken i ɣef heddṛeɣ?... Ah! Iḥun Ṛebbi, nniɣ-ak
ulamma ur sɛin ara n tektabt, lakin ttwassnen di lqern n tmurt ɣer wayeḍ, yerna qqimen-aɣ-
d yismawen-nsen lǧil i lǧil, imi kan sɛan isefra.
Ihi, - a d-uɣaleɣ diɣen ar ɣer-s - tfehmeḍ ay ayenni, ɣur Tdadact, ar am win yetturaren
turart. Tabeɛ taqbaylit irkel, d nettat, Tdadact-nni, neɣ tayeḍ: d ayen kan i tesɛa iss ara
tsedhu ul-is d wi iss ara yezhu lxaṭer-is: leɣna. Di s yin akkin, niɣ ger at wexxam-is ur
tezmir a tecnu ala ɣef ttuba. Daɣ netta, a ẓẓher-ik a Ccix i ɣef ara tt-id-rṣel.
Tinna, n rrṣila, s akin, a t-id-qqareɣ ttɛawadeɣ-t, imi ula d Lla Faṭima tuɣal tettak lmitaq,
Ulamma s daxel n usenduq i tettwaffer, lakin tamsalt yakk yis-s i tleḥḥu; xas ayen d-qqaren
medden s meyya n imeslayen, nettat tesdukkul-it-id deg yiwen. Yeḍher lḥal, a tin akken
iɛawzen iḍ kamel almi tufa taxatemt di tasa n izimer, ar mebla ma tesɛetteb iman-is, ar d Ccix-
is, ar d Ccix Ḥmed-u-Ɛli kan i ɣef ara d-ttwarṣel tmurt di lqern almi d lqern.
Iṛumyen sɛan-as yiwen n yisem ay acki-t i wayen yakk texdem Tdadact s ddaw tmurt almi
tessali Bu Leɣṭuṭ s igenni; neɣ ɛad sin n yismawen, imi tewwet s lefhama-s terna s ifassen-is:
tamezwarut, qqaren-as « la propagande », tis snat: « la publicité »...
Lemmer d lebɣi, imi nseɛɛu Tidadacin, ad asent-nesɛu ula d imeslayen ilaqen. Lakin lleh
ɣaleb... yerna, ma yehwa-yak, a neḥmed Ṛebbi, a t-ncekkeṛ skud teqqim-aɣ-d lbaṛaka n yizmawen
am bab n wemkan-a!... Dɣa, tabeɛ nekk la d-yettadren lekwafer d tmeslayt-nsen,
ɛni bdiɣ la sxerwiḍeɣ... Yerna, a sidi, aql-i s leɛqel-iw: ḥeqq amkan-agi ar kteṛ n xemseṭṭac n
sna-ayagi mačči swiɣ tiqit n ccṛab!...
Neɣ ahat d ɛeggu i ɛyiɣ... Tidet i Ṛebbi, Ur nnumeɣ ara heddṛeɣ yakk annect-a. Ass-agi kan
ẓriɣ amek... d acu ara thedṛeḍ a bnadem? Tin d-teksiḍ, a tafeḍ deg-s ara k-yesneɣnin, ara
yernun d lxiq i wul-ik. Daɣ netta, mi ara yesked walbeɛḍ ɣer leṣlaḥ-is d lehna-s, - d lehna-s! A
sidi! - ama n teṛwiḥt-is ama n leɛqel-is; lḥaṣun, mi ara yesked bnadem ɣer nnfeɛ-is, i yas-
yelhan kan, a d-yelhi d yiman-is. Ad yeqqim kan d yiman-is. Ad yexdem, ad iɛic arraw-is ma
yesɛa-ten. Ad yefṭer, ad yečč imensi, ad yeṭṭes. D ccerṭ, s akin, a ddunnit ar tkemmel kan s
yiwet n tikli-s, ur izad deg-s ur yenɣis: d ccerṭ a netta ur iḍurr ḥed, a wiyaḍ ur yelli win i t-
iḍurren. Yegra-d... wayen nniḍen... Ili-k kan d teswiɛt: akken tella teswiɛt ili yid-s: akken
qqaren waɛṛaben: mɛa lweqt: tbeɛ kan lweqt, akken i yak-d-iṛuḥ ṛuḥ-as...
Tegra-d lhedṛa ɣef wihin d wihin, d zzayed d nnaqes ɣef Qasi neɣ d Belqasem... A wlidi,
llhi-d kan d leɛyub-ik, beṛka-k! Ḥaca ma... ahat a tebɣuḍ a d-tennulfuḍ d wis sin
yettwaɛellqen... s imeṣmaren, Wissen? ar akka nniɣ-ak-t, ur walaɣ ara d ayen ara d-iḥedṛen
wis meṛtayen...
Yerna, - taneggarut - ɣef tmusni-w nekk, ɣef wakken umneɣ, s yiwen, akken k-yehwa
semmi-t: Ṛebbi, neɣ lleh, neɣ « Dieu », neɣ s kra n wayen yellan n yisem neɣ n tmeslayt
yelhan di ddunnit, yerna ama s tbrebrit ama s tṛumit, ama s taɛṛabt ama s tcinwit, ama s
thendit ama s tmarikanit, ama ula s tmeslayt n lmal d ttjuṛ d yedɣaɣen lemmer d i heddṛen;
ɣef wakken umneɣ yis-s d wakken t-tessen tmusni-w, d wakken lḥaṣun t-ḥeşşebeɣ ad yili,
qqareɣ-as: 1° Yella; 2° Ihi, ɣef wakken yella, kra n wayen yexdem yelha, ilaq, yelzem; 3° Ihi,
kra n wayen yexdem neɣ yefka i lɛebd-is yelha, ilaq, yelzem. Di s yin akkin...
Di s yin akkin, kkreɣ ad ak-d-iniɣ: « Tamacahut-iw tfuk! » lakin mmektiɣ-d ur ak-d-nniɣ
ara, mi yak-d bdiɣ lhedṛa: « A macahu! » Ihi, daɣ netta, teẓriḍ? Mi Ccix Ḥmed-u-Ɛli yekka,
yella s tidet, d ayen yesɛedda di ddunnit-is i d-nɛawed akka: imi yesɛedda lxiṛ, lakin ula d
ussan n ddell, n lihana, n lmizireyya, ahat, imi ijeṛṛeb, yella kra n yiwen n wass i deg yexdem yiwet, yiwet n temsalt kan yelhan, ẓiden, zeddigen ɣur Ṛebbi, i yas-d-yessasen s ɣur-s ula d cwiṭ n lbaṛaka, n lbaṛaka n tidet, tfehmeḍ? Imi yella kan d ccekk yuklal-it, yessas-d seg-s ya lukan
d ixef n tsegnit, nekkni, am win yewwten ṭṭir s wedɣaɣ, a nini, - yerna seg wul - ad aɣ-d-
yenfeɛ Ṛebbi s lbaṛaka-s!
IX. Ssebba n tmacahut.
Segmi d-yebda lhedṛa almi d imi d-ifukk, ur zmireɣ ara ad as-d-neṭqeɣ s yiwen umeslay.
Mačči d ara yagi, neɣ ɛad: acḥal d abrid i yi-d-ihuz s imeslayen iss i yekkat akken ara t-
jawbeɣ, lakin ẓriɣ akken a nuɣal diɣen i « lɛaqel d lmeɛqul » di s yin ad aɣ-tettak tmacahut i
tayeḍ.
Yerna, segmi i t-walaɣ yuɣal am wakken iheddeṛ kan i yiman-is, simmal yessenɛat-d ul-is
akken yella, ẓriɣ ma nnuleɣ-t kan d tanalit s yiwen n wawal, a d-yaki,... a t-yerr diɣen ɣer
daxel.
Daɣ netta, almi i t-walaɣ yessusem d ayen, mi yi-d-yessegra imeslayen n « tmacahut
ifukken », rniɣ uṛǧiɣ cwiṭ, i yas-nniɣ:
— A Sliman, welleh, ula d nekk ar aql-i kukraɣ ad ak-iniɣ « ad ak-yeɛfu Ṛebbi »-nni n
tmucuha. Tṛuḥ d tannumi neqqar-it kan i tidak-nni n walef lila u lila, akken tenniḍ. Daɣ
netta tura... d acu ara k-iniɣ? Uṣbeḥ-agi, mi d-refdeɣ s ɣur-neɣ, ɛezmeɣ-d ad sewwqeɣ
Lexmis, ur bniɣ ara yakk ad zuṛeɣ Ccix Ḥmed-u-Ɛli: ur t-ssineɣ ara yakk di ddunnit-iw.
Yeḍḥu-d aql-i zuṛeɣ-t, tfehmeḍ amek? Daɣ netta, d lḥeqq ma nniɣ-ak: a k-iǧazi Ṛebbi s lxiṛ!
D lxiṛ ameqran i yi-txedmeḍ... Yerna, ladɣa ladɣa, ad ak-iniɣ tidet? D lxiṛ ameqran imi... k-
zuṛeɣ kečč... Niɣ ulac uɣilif ma d zzyaṛa i k-zuṛeɣ?...
Yeṭṭerḍeq d taḍṣa, yekker yebded ɣef yiman-is, yini-ak: Ihi, ula d nekk, tebɣiḍ ad ak-iniɣ
tidet? Mačči d zzyaṛa kan i yi-tzuṛeḍ: rnu, a k-yenfeɛ Ṛebbi ula s lbaṛaka-w!... Yerna seg
wul yeṣfan... Lakin, ula d nekk ad iyi-d-yenfeɛ s lbaṛaka-k!... Niɣ, d lḥeqq?...
Yuɣal yeddem-d tagelzimt-is, imekken-iyi-d afus-is i sslam, yini-ak:
— Tura a k-ɛerḍeɣ a teččeḍ imensi... Ad ak-iniɣ tidet: ɣur-i tamɣart n yemma, a tt-naf zik i
teṭṭes: a tt-nesaki: ugadeɣ ad aɣ-d-tewwet s walbeɛḍ iqjemyar yerɣan!... Daɣ netta, ad ak-
iniɣ kan... am wakken tenniḍ sgellin deg isefra-nni i yi-d-tewwiḍ:
Xas d iberdan nemxallaf,
Yiwen n wass d ar nemyaf,
Icerkaɣ Sidi Ṛebbi...
Di s yin, yerra tagezimt ɣef tayet-is, yekcem azniq-nni yerran d asawen ɣer taddart,
walaɣ-t almi yewweḍ kra iseddaṛen akken, yebda deg-sen la yettali...